دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى نەشرىيات-تەشۋىقات كومىتېتى، 2022-يىلى 4-ئاينىڭ 26-كۈنى
دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى نەشرىيات-تەشۋىقات كومىتېتى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنىۋاتقان «خەۋەرنامە»نىڭ بۇ سانىدا، قۇرۇلتىيىمىزنىڭ يېقىندا دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا ئېلىپ بارغان پائالىيەتلىرى، ئۇيغۇر ۋە شەرقىي تۈركىستانغا ئائىت مۇھىم خەۋەرلەردىن خەۋەردار بولالايسىلەر.
خەۋەر نامىنى چۈشۈرۈش ئۈچۈن تۆۋەندىكى ئۇلىنىشنى چېكىڭ:
سىلاۋىيان يېزىقى ئۈچۈن بۇ يەرنى بېسىڭ
تەپسىلاتى...خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا
ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى يېقىندا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ شەخسىي ۋە ئائىلە تۇرمۇشىغا ئائىت ئىشلەپ تارقاتقان ۋىدېيولىرى ھەققىدىكى يېڭى دوكلاتى ئىشلىتىلگەن سۈرەت.
ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى يېقىندا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ شەخسىي ۋە ئائىلە تۇرمۇشىغا ئائىت ئىشلەپ تارقاتقان ۋىدېيولىرى ھەققىدىكى يېڭى دوكلاتىنى ئېلان قىلدى.
«ھۆكۈمەت بىزگە زۇلۇم سالغىنى يوق: خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا تەھدىت سېلىپ ئائىلىسىنى پارچىلاش ئۈچۈن ئىشلىگەن گۇۋاھلىق ۋىدېيولىرى» ناملىق بۇ 50 بەتلىك دوكلات بۈگۈنگىچە خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا ئائىت ئىشلىگەن تەشۋىقات ۋىدېيولىرىغا مۇناسىۋەتلىك ئەڭ تولۇق ۋە پاكىتلىق دوكلات ئىكەن. ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى خىتاي ھۆكۈمىتى ئىشلىگەن بۇ ۋىدېيولارنى كۆرۈپ تەھلىل قىلىش ئارقىلىق، ئۇيغۇرلار دۇچ كەلگەن قىسمەتلەر ۋە ئائىلىۋى پاجىئەلەرنى دەلىللەپ چىققان ھەمدە تەھلىل قىلغان. ۋىدېيوغا چىقىرىلغان ئۇيغۇرلار خىتاي تەرىپىدىن بىر مەزگىل ئىز-دېرەكسىز يوق قىلىۋېتىلگەن بولۇپ، كېيىن خىتاينىڭ مەجبۇرلىشى بىلەن چەت ئەلدىكى ئۇرۇغ-تۇغقانلىرى ۋە بارلىق ئۇيغۇرلارغا قارشى سۆزلىتىلگەن.
ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشىنىڭ باش تەتقىقاتچىسى ھېنرىك ئەپەندى بۇ دوكلاتنى تەييارلاشتىكى كۆز قارىشىنى بايان قىلىپ، مۇنداق دېدى: «بۇ دوكلاتنى تەييارلاشتىكى مەقسەت بىرىنچىدىن، خىتاينىڭ ئۇيغۇرلار ھەققىدە ئىشلىگەن نەرسىلىرىدىكى يالغان، ساختا ئۇچۇرلارنى گەۋدىلەندۈرۈش ھەمدە چەت ئەلدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ يۇرتىدىكى تۇغقانلىرىنىڭ خىتاي تەرىپىدىن گۆرۈگە ئېلىنىۋالغانلىقىدەك ئېغىر مەسىلىلەرنى تېخىمۇ ياخشى كۆرسىتىش؛ ئىككىنچىدىن، خىتاي ھۆكۈمىتى نۇرغۇن ئۇيغۇرلارنى ئائىلىسىدىن ئايرىپ قۇل ئىشچى قىلىۋەتتى. ئۇيغۇر ئائىلە ئەزالىرى بىر-بىرى بىلەن ئالاقىلىشالمايدۇ، بىر-بىرىنىڭ خەۋىرىنى ئالالمايدۇ. بەزى ئۇيغۇرلار گۇۋاھلىق بەرگەندىن كېيىن خىتاي بۇنىڭغا ئىنكاس قايتۇرۇپ ئۇلارغا تۇغقانلىرىنى كۆرسەتتى، شۇنىڭ بىلەن ئۇزاق ۋاقىت كۆرۈشەلمىگەنلەر بىر-بىرى بىلەن كۆرۈشۈۋالغان بولدى. بىز مۇشۇ نۇقتىدىن خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئائىلىلىرىگە قىلىۋاتقان بۇزغۇنچىلىقىنى گەۋدىلەندۈرۈشنى نىشان قىلدۇق.»
تەپسىلاتى...ئەركىن ئاسىيا خەۋىرى
2018 – يىلى 15-سىنتەبىر
ئۇيغۇرلار دىيارىدا سان ۋە كۆلەم جەھەتتە شىددەت بىلەن ئېشىپ بېرىۋاتقان لاگېرلار مەسىلىسى ھەققىدە «خىتاي كىشىلىك ھوقۇق ھىمايىچىلىرى» تەشكىلاتى ب د ت غا مەخسۇس تېمىدىكى دوكلاتنى سۇنغان ھەمدە ئاز دېگەندىمۇ ئۈچ مىليون كىشىنىڭ بۇ لاگېرلارنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچراۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگەندىن كېيىن دۇنيا مىقياسىدا زور غۇلغۇلا قوزغالغان ئىدى. 10-سېنتەبىر كۈنى كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى بۇنىڭدىنمۇ زور ھەجىمدىكى مەخسۇس دوكلاتنى ئېلان قىلىپ، لاگېرلارنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى ئەھۋاللار، ئۇنىڭدا كۆزلىنىۋاتقان مۇددىئا ۋە باشقا مەسىلىلەر ھەققىدە تەپسىلىي مەلۇماتلار بەردى.
«ئىدىيەۋى كېسەللىكنى يوقىتىش» دەپ ماۋزۇ قويۇلغان مەزكۇر دوكلاتنى كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتىنىڭ خادىمى مايا ۋاڭ تەييارلىغان بولۇپ، پۈتكۈل دوكلات ئالتە بابقا بۆلۈنگەن. بۇ دوكلاتتا ئالدى بىلەن ئۇيغۇرلار دىيارىنىڭ ئومۇمى ئەھۋالى ھەققىدە چۈشەنچە بېرىلىپ، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا زۇلۇم سېلىشنى مەقسەت قىلغان ھازىرقى سىياسەت ۋە تەدبىرلىرىنىڭ تاسادىپىي ئوتتۇرىغا چىقىپ قالغان ھادىسە ئەمەسلىكى، بۇنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى ئۆتكەن ئاتمىش يىل مابەينىدە ئوخشىمىغان دەرىجىدە ئىجرا قىلىپ كەلگەن ئۇيغۇرلارغا قارشى سىياسەتلەرنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى ئىكەنلىكى ئېنىق ۋە ئاددىي شەكىلدە چۈشەندۈرۈلىدۇ. ئاندىن ئۇيغۇرلارنى خىتاي دۆلىتىگە «سادىق» قىلىپ چىقىشنى كۆزلىگەن «قاتتىق زەربە بېرىش» ھەرىكىتىنىڭ لاگېرلارغا قامىلىۋاتقان مىليونلىغان ئۇيغۇرنى قانداق قىيناق ۋە باستۇرۇشلارغا مەھكۇم قىلىۋاتقانلىقى سىستېمىلىق بايان قىلىنىدۇ.
تەپسىلاتى...ئەركىن ئاسىيا خەۋىرى
2018 – يىلى 31-ئاۋغۇست
ئامېرىكىدىكى ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى 23-ئاۋغۇست كۈنى ئۇيغۇر ئېلىدىكى «يېپىق تەربىيە» لاگېرلىرى ھەققىدە بىر پارچە يېڭى دوكلات ئېلان قىلىپ، بۇ لاگېرلاردا تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقانلارنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ھەرساھە كىشىلەردىن تەركىب تاپقانلىقى، ئۇنىڭ پۈتكۈل ئۇيغۇر جەمئىيىتىنى نىشان ئالغانلىقىنى تەكىتلىدى.
ئامېرىكا ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى 23-ئاۋغۇست كۈنى ئېلان قىلغان دوكلاتقا «ئۇيغۇرلارنىڭ كەڭ كۆلەمدە تۇتقۇن قىلىنىشى: بىز پەقەت ئىنساندەك ياشاشنى تەلەپ قىلىمىز، بۇ ئارتۇقچە تەلەپمۇ؟» دەپ ماۋزۇ قويۇلغان. مەزكۇر دوكلاتتا ئۇيغۇر ئېلىدىكى يېپىق تەربىيە لاگېرلىرىنىڭ كۆلىمى، ئۇ يەردىكى شارائىت ۋە تۇتقۇنلارنىڭ سانى ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىلغان.
تەپسىلاتى...ئەركىن ئاسىيا خەۋىرى
2018 – يىلى 1-ماي
يېقىندا ئامېرىكىدىكى ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى «بىڭتۇەن: خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى يېرىم ھەربىي مۇستەملىكىچى كۈچى» سەرلەۋھىلىك دوكلاتىنى ئېلان قىلىپ، «بىڭتۇەن 60 يىلدىن بۇيان، ئۇيغۇر ئېلىدىكى يەرلىك خەلقنىڭ بارلىق ھەق-ھوقۇقلىرىغا ئېغىر دەرىجىدە تاجاۋۇز قىلىپ كېلىۋاتقان مۇستەملىكىچى ئورگان ۋە خىتاينىڭ قاتتىق قوللۇق بىلەن باستۇرۇشىدا ئاساسلىق رول ئويناۋاتقان ھەربىي كۈچ»، دەپ كۆرسەتتى شۇنداقلا ئۇنى تارقىتىۋېتىشكە چاقىردى.
مۇخبىرىمىز دوكلاتنى تەييارلىغۇچى، تەتقىقاتچى گرېگ فەي ئەپەندى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك ئەربابلار بىلەن، خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئېلىدىكى ئىشلەپچىقىرىش قۇرۇلۇش ئارمىيەسى، يەنى «بىڭتۇەن» نىڭ ماھىيىتى ۋە ئۇنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىگە بېرىۋاتقان خەتەرلىك سىگناللىرى ھەققىدە سۆھبەت ئېلىپ باردى.
تەپسىلاتى...ر ف ئا خەۋىرى
2018 – يىلى 12-ئاپرىل
10-ئاپرېل كۈنى، خەلقئارا «قوغدىغۇچىلار ھامىيسى تەشكىلاتى» ناملىق بىر كىشىلىك ھوقۇق ئورگىنى خىتايدىكى «سېنارىيە ۋە سەھنىلەشتۈرۈلگەن-خىتاينىڭ تېلېۋىزورلاشتۇرۇلغان مەجبۇرىي ئىقرار كۆرۈنۈشلىرىنىڭ پەردە ئارقىسى» ماۋزۇسىدا بىر دوكلات ئېلان قىلدى. 106 بەتتىن تەركىب تاپقان بۇ دوكلاتتا خىتاينىڭ مەركىزى تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى قاتارلىق دۆلەتكە قاراشلىق تېلېۋىزىيەلىرىدە 2013-يىلىدىن 2018-يىلىنىڭ بېشىغىچە بولغان ئارىلىقتا تارقىتىلغان جەمئىي 45 ئىقرار فىلىمى تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىنغان. مەزكۇر ئورگان بۇ دوكلاتنى تەييارلاش جەريانىدا تېلېۋىزىيەگە چىقىرىپ ئىقرار قىلدۇرۇلغان بىر قىسىم كىشىلەر ياكى ئۇلارنىڭ يېقىنلىرىنى زىيارەت قىلغان.
تەپسىلاتى...Turkistantimes خەۋىرى
2018 – يىلى 6-مارت
دۇنيادىكى نوپۇزلۇق كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرىدىن بىرى بولغان «كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش تەشكىلاتى» خىتاي دائىرىلىرىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندا چوڭ سانلىق مەلۇمات ۋە باشقا يېڭى تېخنىكىلار ئارقىلىق ساقچىلارنىڭ ئۇيغۇرلارنى باستۇرۇشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىۋاتقانلىقى ھەققىدە مەخسۇس دوكلات ئېلان قىلدى.
كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش تەشكىلاتى 26- فېۋرال ئېلان قىلغان دوكلاتتا، خىتاي دائىرىلىرىنىڭ نۆۋەتتە شەرقىي تۈركىستاندا چوڭ سانلىق مەلۇماتلارنى ئانالىز قىلىش تېخنىكىسىدىن پايدىلىنىپ كىشىلەرنىڭ ئۇچۇرلىرىنى ئوغرىلىقچە توپلاۋاتقانلىقى ۋە ئاپتوماتىك بەلگە سېلىنغان كىشىلەرنىڭ ساقچىلار تەرىپىدىن تۇتۇپ كېتىلىۋاتقانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلدى.
تەپسىلاتى...ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 15– دېكابىر
خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى بۈگۈن «خىتاي ئاز سانلىق مىللەتلەر رايونىدا مىليونلىغان كىشىنىڭ DNA ئەۋرىشكىسىنى يىغماقتا» ماۋزۇلۇق بىر پارچە دوكلات ئېلان قىلدى.
مەزكۇر تەشكىلات دوكلاتىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىدىكى 12 ياشتىن 65 ياشقىچە بولغان ئارىلىقتىكى بارلىق كىشىلەرنىڭ DNA ئەۋرىشكىسى، بارماق ئىزى، قان تىپى ۋە ئۇلارنىڭ كۆز قارىچۇقىنى پەرقلەندۈرىدىغان ئۇچۇرلارنى يىغىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى. دوكلاتتا ئېيتىلىشىچە، ئۇيغۇر ئېلىدىكى بۇ ھەرىكەت ئىلگىرىكى پەقەت پاسپورت ئىلتىماس قىلغانلارنىڭ يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ئۇچۇرلىرىنى ئېلىشتىن ھازىر كېڭىيىپ بارلىق كىشىلەرگە ئومۇملاشتۇرۇلغان. ئۇنىڭ ئۈستىگە، خىتاي ھۆكۈمىتى «نىشانلىق كىشىلەر» دەپ ئاتايدىغان ۋە جەمئىيەت مۇقىملىقىغا تەھدىت دەپ قارىلىۋاتقان كىشىلەر ۋە ئۇلارنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرىنىڭ يېشى قانچە بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ئۇلارنىڭ بىئولوگىيىلىك ئۇچۇرلىرى ئېلىنىدىكەن.
تەپسىلاتى...ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى
2017 – يىلى 5– نۇيابىر
بېيجىڭدا ئۆتكۈزۈلگەن 19- نۆۋەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيىى بىر يۇقىرى دەرىجىلىك سياسىي يىغىن بولۇش سۈپىتى بىلەن دۇنيانىڭ دىققىتىنى تارتتى، شۇنىڭ بىلەن بىرگە، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ يۇقىرى قاتلىمىدا ئاز سانلىقلار ۋە ئاياللار ۋەكىللىرىنىڭ يېتەرسىزلىكى دىققەت تارتتى. ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلارنىڭ تارقىلىشى ھەققىدىكى يېڭى بىر دوكلاتىدا، ئۇيغۇر ۋەكىللەرنىڭ ئېغىر دەرىجىدە كەمچىل ئىكەنلىكى بايقالدى. گەرچە ھۆكۈمەت «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى» دەپ ئاتىسىمۇ، لېكىن يۇقىرى دەرىجىلىك پارتىيە ۋە ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىغا خىتايلار قويۇلغان.
ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى(تۆۋەندە قىسقىچە ئۇ ك ھ ق دەپ ئېلىندى – تەرجىماندىن)نىڭ قارىشىچە، چېن چۈەنگونىڭ ئۇيغۇرلار ئۈستىدىن باستۇرۇش ئېلىپ بېرىۋاتقان بىر ۋاقتتا سىياسىي بيۇرو ئەزاسى بولۇپ سايلىنىشى ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي ۋە مەدەنىيەت ھوقۇقلىرىنى تېخىمۇ تارايتىۋېتىدۇ. ئۇ ك ھ ق شۇنىڭغا ئىشىنىدۇكى، چېن چۈەنگونىڭ ئۆستۈرۈلۈشى ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي ئىشلاردىكى ۋەكىللىك ئورنىنى تېخىمۇ تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ.
تەپسىلاتى...تۈركىستان ۋاقتى
2017 – يىلى 12– ئۆكتەبىر
شەرقىي تۈركىستان: مۇسۇلمان مۇشتەرى قوبۇل قىلغان مېھمانخانىغا جەرىمانە قويۇلدى
2017- يىلى 10- ئۆكتەبىر، خىتايدىكى بىر مېھمانخانا شىنجاڭ رايونى(شەرقىي تۈركىستان – ت)دىن كەلگەن بىر مۇشتەرىنى قوبۇل قىلغانلىقى ئۈچۈن 1700 دوللار جەرىمانە تۆلىگەن. 2017- يىلى 18- ئۆكتەبىردە ئېچىلىدىغان 19- نۆۋەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى سەۋەبلىك، خىتاي دۆلەت مىقياسىدا مۇسۇلمانلارنى مېھمانخانىغا ئالماسلىق ھەققىدە بۇيرۇق چۈشۈرگەن. خىتاي ئۆزلىرىنىڭ تېررورىزمغا قارشى تۇرۇشنى مەقسەت قىلغانلىقىنى باھانە قىلىپ ئۇيغۇرلارنى باستۇرۇشنى داۋاملاشتۇرماقتا. ۋاكالەتسىز مىللەتلەر ۋە خەلقلەر تەشكىلاتى خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان ئومۇمىيۈزلۈك كەمسىتىشىنى ئەيىبلەيدۇ.
تەپسىلاتى...