ۋىكىلىكىس: قازاقىستان ئۇيغۇرلىرى خىتايدا ئويۇن قۇيۇشنى رەت قىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-18| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

2012-يىلى 1-ئاينىڭ 18-كۈنى
ئاپتور: كامىل تۇرسۇن

“ۋىكىلىكىس”تور بېتى تەرىپىدىن ئاشكارىلانغان ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقىغا ئائىت مەخپىي ھۆججەتلەر ئىچىدە، ئۇيغۇرلارغا مۇناسىۋەتلىك خەت-ئالاقە ۋە دوكلاتلارمۇ خېلى كۆپ سانلىقنى تەشكىل قىلىدۇ.“5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى”يۈز بەرگەندىن كېيىن،قازاقىستاندىكى ئامېرىكا ئەلچىخانىسى خادىملىرى تەرىپىدىن ۋاشىنگتونغا يوللانغان “قازاقىستانلىق ئۇيغۇرلار خىتايغا ئويۇن قويۇپ بېرىشنى رەت قىلدى”ناملىق ئۇزۇن دوكلات بۇلاردىن بىرىدۇر.بۇ دوكلات 2009-يىلى 25-نويابىر كۈنى ۋاشىنگتونغا يوللانغان.

“قازاقىستانلىق ئۇيغۇرلار خىتايدا ئويۇن قويۇشنى رەت قىلدى”ناملىق بۇ دوكلاتتا،قازاقىستان ئۇيغۇرلىرىنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالى،ئۇلارنىڭ قازاقىستان دائىرىلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى،“ ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى”سەۋەبى بىلەن خىتايغا بولغان نارازىلىقى، قازاقىستاندىكى مەنپەئەت گۇرۇھلىرىنىڭ قازاقىستان بىلەن خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى مۇرەككەپ ۋەزىيەتكە بولغان ئىنكاسى ۋە خىتاينىڭ سىياسىي زىيانكەشلىكىگە ئۇچراپ، ۋەتىنىنى تەرك ئېتىشكە مەجبۇر بولغان،ئۇيغۇر پاناھلانغۇچىلارنىڭ قازاقىستاندىكى ئەھۋالى،خىتاينىڭ قازاقىستاندىكى سىياسىي تەسىرى ۋە قازاقىستانلىق ئۇيغۇرلارنىڭ مەزكۇر دۆلەتنىڭ خىتايغا قاراتقان سىياسىتىگە بولغان نارازىلىق قاتارلىقلار بايان قىلىنىدۇ.

مەرھۇم لىدېر مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ ھايات-پاالىيەتلىرى تونۇشتۇرۇلدى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-16| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 16-كۈنى

تۈركىيە ئاۋازى تېلېۋىزىيىسىنىڭ «تۈرك دۇنياسىدىن ئىزلار» ناملىق پروگراممىسىدا ئۇيغۇرلارنىڭ مەرھۇم لىدېرى مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ ھايات-پاالىيەتلىرى تونۇشتۇرۇلدى.

تۈركىيە ئاۋازى تېلېۋىزىيىسى يېقىندىن بۇيان ئۇيغۇرلار توغرىسىدا ئارقا-ئارقىدىن پروگرامما تارقىتىشقا باشلىدى. ئۆتكەن ھەپتە نەسىردىن ئەپەندى توغرىسىدا پروگرامما تارقىتىپ، نەسرىدىن ئەپەندىنىڭ ئۇيغۇرلار ئارىسىدا كەڭ تارقالغان لەتىپىلىرى ۋە ئۇيغۇرلارغا كۆرسەتكەن تەسىرى توغرىسىدا پروگرامما تارقاتقان ئىدى. تۈركىيە ئاۋازى تېلېۋىزىيىسى بۇ ھەپتە يەنە «تۈرك دۇنياسىدىن ئىزلار» ناملىق پروگراممىسىدا ئۇيغۇرلارنىڭ يېقىن تارىخىنى ئاڭلىتىش بىلەن بىرگە، مەرھۇم لىدېر مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ ھايات-پاالىيەتلىرى تونۇشتۇرۇلدى.

بۇ پروگراممىدا ئۇيغۇر زىيالىيلاردىن تەتقىقاتچى ئېلى ئەلىوغلى، دوكتور ئەركىن ئەمەت، دوكتور ئۆمەر قۇل، پروفېسسور ئالىمجان ئىنايەت ۋە ھامۇت كۆكتۈرك، مەرھۇم مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ قىزى فاتىمە بۇغرا ۋە كۈيوغلى يۈنۈس بۇغرا قاتارلىق شەخسلەر سۆز قىلىپ، مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ پۈتكۈل ھايات پائالىيەتلىرىنى ئاڭلاتتى.

گىلگىت-بالتىستان تەتقىقات مەركىزى خوتەن مۇكۇيلا ۋەقەسى ھەققىدە بايانات ئېلان قىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-16| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 16-كۈنى

ۋاشىنگتوندا پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان گىلگىت-بالتىستان تەتقىقات مەركىزى، ئالدىنقى كۈنى بىر بايانات ئېلان قىلىپ، ئۆتكەن ئاينىڭ ئاخىرىدا خوتەندە يۈز بەرگەن 7 ئۇيغۇرلارنىڭ خىتاي ساقچىلىرى تەرىپىدىن ئېتىپ ئۆلتۈرۈلۈش ۋەقەسىگە نارازىلىق بىلدۈردى.

مەزكۇر تەشكىلات پاكىستاننىڭ شىمالىي چېگراسىدا يەنى ئۇيغۇر ئېلىگە قوشنا بولغان گىلگىت بالتىستان رايونىدىكى يەرلىك خەلقلەرنىڭ ھەق-ھوقۇقلىرى ئۈچۈن خىزمەت قىلىشنى مەقسەت قىلغان بىر تەشكىلات بولۇپ، ئۇ باياناتىدا، بىۋاسىتە قوشنىسى بولغان ئۇيغۇرلارنىڭ ۋەزىيىتىنى ئۇزۇندىن بېرى كۆزىتىپ كېلىۋاتقانلىقىنى ئالاھىدە ئەسكەرتكەن.

تەشكىلات باياناتىدا خىتاي ساقچىلىرىنىڭ خوتەندىكى ۋەقەدە ئىككى ئايال كىشىنىمۇ ئۆلتۈرگەنلىكىنى، بالىلارنى يارىلاندۇرغانلىقىنى «شەرقى تۈركىستاندا داۋام قىلىۋاتقان ئېتنىك قىرغىنچىلىقنىڭ بىر پارچىسى» دەپ بايان قىلغان.

تەشكىلات باياناتىدا يەنە، خىتاينىڭ شەرقى تۈركىستان زېمىنىدىن چېكىنىپ چىقىپ كېتىشى ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز-ئۆزىنى ئىدارە قىلىشىغا يول قويۇشى كېرەكلىكىنى بىلدۈرۈش بىلەن بىللە، ب د ت ئىنسان ھەقلىرى كومىتېتىنى خوتەندىكى ئېچىنىشلىق ۋەقە ئۈستىدە مۇستەقىل تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىشقا چاقىرغان.

باياناتچى دىلشات رىشىت قۇمۇل ۋەكىللىرىنىڭ ئۇيغۇر رايونلۇق خەلق قۇرۇلتىيىغا سۇنغان تەكلىپىنى يوللۇق تەكلىپ دېدى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-15| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 15-كۈنى

ئۈرۈمچىدە ئېچىلغان ئۇيغۇر رايونلۇق 11-نۆۋەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىنىڭ 5-ئومۇمى يىغىنىدا، قۇمۇل ۋەكىللەر گۇرۇپپىسى، بىر قىسىم ئۇيغۇر مىللىي تېبابەت دورىلىرىنىڭمۇ، داۋالىنىش سۇغۇرتىسىدا ئاتچوت قىلىنىدىغان دورىلار قاتارىغا كىرگۈزۈلۈشى كېرەكلىكىنى ئوتتۇرىغا قويغان.

تەڭرىتاغ تورىنىڭ بۈگۈنكى بۇ ھەقتىكى خەۋىرىدە بىلدۈرۈشىچە، قۇمۇل ۋەكىللىرى مەزكۇر تەكلىپنى سۇنغاندا، ئۇيغۇر مىللىي تېبابەت دورىلىرىنىڭ ھازىرغىچە ئاتچوت قىلىنماسلىقىنى، ئۇيغۇر مىللىي تېبابەتچىلىكىنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن بىر توسالغۇ دەپ كۆرسەتكەن.

يىغىننى يېقىندىن كۆزىتىپ كېلىۋاتقان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى، مەزكۇر يىغىندا گەرچە ئۇيغۇرلارنىڭ جىددىي مەسىلىلىرى ۋە تۈپ مەنپەەتلىرى مۇزاكىرە قىلىنمىغان بولسىمۇ، ئۇيغۇرلارغا خاس بولغان بىر مەسىلىنىڭ بولسىمۇ ئوتتۇرىغا قويۇلۇشىنى رايوندا ئېچىلىۋاتقان يىغىنلارنىڭ ئەنئەنىسىگە نىسبەتەن ئېيتقاندا، يېڭىلىق ۋە ئىلگىرىلەش دەپ قارايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ۋاكالەتسىز مىللەتلەر تەشكىلاتى خەلقئارا جەمئىيەتنى ئۇيغۇر مەسىلىسىدە خىتايغا بېسىم ئىشلىتىشكە چاقىردى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-14| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 14-كۈنى

ۋاكالەتسىز مىللەتلەر تەشكىلاتى بايانات ئېلان قىلىپ، خەلقئارا جەمئىيەتنى خىتاينىڭ يېڭى يىلى – چاغان يېتىپ كېلىش ھارپىسىدا خىتاي ئۇيغۇرلارغا قاراتقان كەمسىتىش ۋە چەتكە قېقىش سىياسەتلىرىنى ئاياغلاشتۇرۇش ئۈچۈن خىتايغا بېسىم ئىشلىتىشكە چاقىردى.

باياناتتا، «28 – دېكابىر گۇما ۋەقەسى» دە 7 ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكى ۋە ۋەقەنىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىۋاتقان «قاتتىق زەربە بېرىش ھەرىكىتى» داۋام قىلىۋاتقان مەزگىلگە توغرا كەلگەنلىكى كۆرسىتىلگەن.

ئۇنىڭدىن باشقا ئۆز نارازىلىقىنى تىنچ يوسۇندا ئىپادىلىگەن ئۇيغۇرلارنىڭ «ئەمگەك بىلەن ئۆزگەرتىش لاگېرلىرى» غا يوللىنىدىغانلىقى 2001 – يىلى 7 ئۇيغۇرلارنىڭ شۇ خىلدىكى قىسمەتلەرگە دۇچار بولغانلىقى مىساللار بىلەن بېرىلگەن.

تۈركىيەنىڭ سالىھلى رايونىدا «شەرقىي تۈركىستان ۋە ئازادلىق كۈرىشى» نامىدا يىغىن ئۆتكۈزۈلدى

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-13| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 13-كۈنى

يېقىندىن بۇيان تۈركىيەنىڭ ھەر قايسى شەھەرلىرىدە ئاممىۋى تەشكىلاتلار ئۇيغۇرلار توغرىسىدا ئارقا-ئارقىدىن يىغىن ۋە مۇراسىم ئۇيۇشتۇرۇپ كەلمەكتە.

2012‏-يىلى 1‏-ئاينىڭ 7‏-كۈنى تۈرك ئوجاقلىرى تەشكىلاتى سالىھلى شۆبىسىنىڭ ئۇيۇشتۇرۇشى بىلەن تۈركەلى باغچىسىنىڭ يىغىن زالىدا، تۈرك ئوجاقلىرى تەشكىلاتىنىڭ قۇرۇلغانلىقىنىڭ 100‏-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن «شەرقىي تۈركىستان ۋە ئازادلىق كۈرىشى» دېگەن نامدا بىر يىغىن ئۆتكۈزۈلدى.

يىغىنغا سالىھلى رايونىدىكى قازاق تۈركلىرى ھەمكارلىق جەمئىيىتىنىڭ باشلىقى سەرھات باشتاش، سالىھلى كوسوۋولۇقلار مەدەنىيەت ۋە ھەمكارلىق جەمئىيىتىنىڭ باشلىقى ئابدۇلھادى گۈر، مىللەتچى ھەرىكەت پارتىيىسى سالىھلى شۆبە باشلىقى نازىھ ئاتاوغلى قاتارلىق مۇھىم شەخسلەر، تۈرك ئوجاقلىرى ئەزالىرى ۋە تۈركلەردىن ئەر-ئايال بولۇپ كۆپ ساندا كىشى قاتناشتى.

خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى خىتاي داىرىلىرى «28 – دېكابىر گۇما ۋەقەسى» گە جاۋاب بېرىشى كېرەك

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-08| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 8-كۈنى

خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى بايانات ئېلان ئىلىپ خىتاي داىرىلىرىدىن «28 – دېكابىر گۇما ۋەقەسى» دە تۇتۇپ كېتىلگەن بالالارنىڭ ئەھۋالنى ئاشكارىلاشنى تەلەپ قىلدى ۋە داىرىلەرنىڭ ۋەقەنى بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇلىغا سوئال قويدى.

باياناتتا خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى ئاسىيا – تىنچ ئوكيان ئىشلىرى بۆلۈمى دىرېكتورى سام زەرىفىنىڭ ۋەقەدە 7 ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتىلغانلىقى ھەققىدە ئېيتقانلىرى نەقىل قىلىنغان.

سام زەرىفى مۇنداق دېگەن: ھۆكۈمەتنىڭ 7 ئادەم «قولغا ئېلىشقا قارشىلىق كۆرسەتكەنلىكى ئۈچۈن ئېتىپ ئۆلتۈرۈلدى» دېگەن چۈشەندۈرۈشى 7 ئادەمنىڭ بىكاردىن – بىكار ئېتىپ تاشلانغانلىقى ۋە يەنە باشقىلارنىڭ يارىلانغانلىقىغا جاۋاب بولالمايدۇ.

2011-يىلى ئۇيغۇرلارغا مۇناسىۋەتلىك يۈز بەرگەن مۇھىم ۋەقەلەر (2)

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-04| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 4-كۈنى

2011-يىلى ئۇيغۇر ئېلىنىڭ ئىچى ۋە سىرتىدا نۇرغۇن ۋەقەلەر مەيدانغا كېلىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي ۋە ئىجتىمائىي ۋەزىيىتى دىنامىكىلىق ئۆزگىرىشلەر بىلەن تولغان بىر يىل بولدى.

بىز ئالدىنقى پروگراممىمىزدا 2011-يىلى ئىچىدە ئۇيغۇرلارغا ئالاقىدار يۈز بەرگەن مۇھىم ۋەقەلەرنى سىلەرگە قايتا بىر ئەسلىتىپ ئۆتكەن ئىدۇق. تۆۋەندە بۇ پروگراممىمىزنىڭ داۋامىنى دىققىتىڭلارغا سۇنىمىز.

2011-يىلىدا ئۇيغۇرلارغا مۇناسىۋەتلىك يۈز بەرگەن مۇھىم ۋەقەلەر (1)

يوللانغان ۋاقتى:2012-01-03| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2012-يىلى 1-ئاينىڭ 3-كۈنى

ئۆتكەن بىر يىل ئىچىدە دۇنيادا ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي ۋەزىيىتىگە ئالاقىدار نۇرغۇن مۇھىم پائالىيەتلەر ۋە ۋەقەلەر بولۇپ ئۆتتى.

ئۇيغۇر ئېلىنىڭ ئىچىدە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ رايوندا يۈرگۈزۈۋاتقان سىياسىتىگە قارشى چوڭ-كىچىك نارازىلىق بىلدۈرۈش ھەرىكەتلىرى توختىماي يۈز بېرىپ تۇردى. بۇنىڭ بىلەن بىرگە، ۋەتەن چەتئەللەردە ئۇيغۇر مىللىي داۋاسىنى قىلىۋاتقان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى باشچىلىقىدىكى تەشكىلاتلار ھەممىسى دۇنيا مىقياسىدىكى پائالىيەتلىرىنى تېخىمۇ كۈچلۈك يوسۇندا ئېلىپ بېرىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇق ۋەزىيىتىنىڭ تونۇلۇشىدا بەلگىلىك نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈردى. بىز تۆۋەندە بىز بۇ مۇھىم ۋەقەلەرنى ۋاقىت تەرتىپىگە ئاساسەن بىر ئەسلەپ ئۆتەيلى.

مۇھەممەد ئىمىن بۇغرانىڭ تۈركىيىدىكى ھايات پائالىيىتى

يوللانغان ۋاقتى:2011-12-25| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر

ر ف ئا خەۋىرى
2011-يىلى 12-ئاينىڭ 25-كۈنى

مۇھەممەد ئىمىن بۇغرا 1949 – يىلىدىن كېيىنكى ھىجرەت ھاياتىنىڭ كېيىنكى قىسىملىرىنى تۈركىيىدە ئۆتكۈزگەن بولۇپ، بىز نۆۋەتتە ئۇنىڭ تۈركىيىدە تۇرۇپ ۋەتەن خەلقى ئۈچۈن ئېلىپ بارغان خىزمەت پائالىيەتلىرىنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

مۇھەممەد ئىمىن بۇغرا 1952 – يىلى تۈركىيىگە كەلگەندىن كېيىن بىر تەرەپتىن دىپلوماتىيە مۇناسىۋەتلەر قۇرۇپ، دۆلەت ئەربابلىرى بىلەن ئۇچراشقان. شەرقىي تۈركىستان داۋاسىنى پۈتكۈل دۇنيا جاماەتچلىككە ئاڭلىتىش ئۈچۈن ھارماي تالماي ئىشلىدى. 1953 – يىلى ئىستانبۇلدا “تۈركىستان” ناملىق ئايلىق ژۇرنال نەشر قىلغان. شۇنداقلا شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ داۋاسىنى ۋە جاپالىق كۈرەشلىرىنى تۈركىيە خەلقىگە ئاڭلاتقان. بۇ ژۇرنال كېيىنكى يىللاردا ئىقتىسادى قىيىنچىلىق سەۋەبىدىن توختاپ قالغان. 1956 – يىلى تۈركچە ۋە ئىڭىلىز تىلىدا “تۈركىستان ئاۋازى” ناملىق ژۇرنال نەشر قىلدى. ئۇ ئەرەب ۋە ئاسىيا دۆلەتلىرىنى زىيارەت قىلىپ، بىر قانچە دۆلەتنىڭ رەھبەرلىرى بىلەن ئۇچراشقان ۋە شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسى توغرىسىدا سۆھبەتلەشكەن.