گوردون چاڭ: «خىتاينىڭ ۋەھشىيلىكلىرىنى توختىتىشتىن باشقا تاللىشىمىز يوق»

يوللانغان ۋاقتى:2020-07-20| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى 15-ئىيۇل «ئامېرىكا كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىدە رول ئوينىغان خىتاي تېخنىكا شىركەتلىرىنىڭ بەزى خىزمەتچىلىرىگە ۋىزا چەكلىمىسى قويدى» ناملىق بىر بايانات ئېلان قىلدى.

باياناتتا كۆرسىتىلىشىچە، مەزكۇر ۋىزا چەكلىمىسى خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئېلىدىكى يۇقىرى تېخنىكىلىق نازارەت سىستېمىسى ۋە يىغىۋېلىش لاگېرلىرىنى قۇرۇشتا ھۆكۈمەت بىلەن ھەمكارلاشقان خۇاۋېي شىركىتىنىڭ خىزمەتچىلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدىكەن. باياناتتا يەنە «ئەگەر قايسى دۆلەت خۇاۋېي شىركىتى بىلەن سودا قىلىۋاتقان بولسا، ئۇ چاغدا ئۇلار كىشىلىك ھوقۇقنى دەپسەندە قىلغۇچىلار بىلەن سودا قىلىۋاتقان بولىدۇ،» دېيىلگەن.

«خەۋەرلەر ھەپتىلىكى» تورىنىڭ 16-ئىيۇل بەرگەن خەۋىرىگە قارىغاندا، بۇ بايانات ئېلان قىلىنغاندىن كىيىن، خىتاي دائىرىلىرى ئامېرىكا تاشقى ئىشلارى مىنىستىرى مايك پومپېيونى ئۇيغۇر ئىلىنى زىيارەت قىىشقا تەكلىپ قىلغان.

ماركو رۇبىيو: خىتاي بىر يالغانچى ھۆكۈمەت

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-31| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئامېرىكىدا كورونا ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلارنىڭ سانى 130 مىڭدىن ئېشىپ، بۇ جەھەتتە خىتاينىڭ ئالدىغا ئۆتۈپ كەتكەنلىكى خەۋەر قىلىنىۋاتقان شارائىتتا ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسى ئەزاسى ماركو رۇبىيو بايانات ئېلان قىلىپ، خىتاينىڭ يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ ھەقىقىي سانىنى مەخپىي تۇتقانلىقى، شۇڭا بۇ ھەقتىكى خەۋەرلەرنى بەك چاكتىن ئاشۇرۇۋېتىشكە بولمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۇ بۇ ھەقتىكى قاراشلىرىنى شەرھلەپ ئۆتتى ۋە خىتاينىڭ ھەقىقىي سان مەسىلىدە يالغانچىلىق قىلغانلىقىنى ئېيتتى.

ئۇ ئۇنداق دېدى: «بىرىنچىدىن، خىتاي بىر يالغانچى ھۆكۈمەت. ئۇلار ھەققى ساننى يالغان ئېيتتى. شۇڭا ھەقىقىي سانى ھەرگىز بىلەلمەيمىز. ئۇلار باشتىن-ئاياق يالغان سۆزلىدى. ئۇلار ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتكىلا ئەھمىيەت بەرگەچكە يالغان ئېيتىدۇ. ئىككىنچىدىن، ئۇلار بىر مۇستەبىت ھاكىمىيەت. شۇڭا ئۇلار بىر شەھەرگە بېرىپلا ئۇنى ئەسكەرلەر بىلەن قورشاپ ھېچكىمىنىڭ كىرىپ-چىقىشىغا قويمىدى. مۇنداقچە ئېيتقاندا، ئۇلار ئۆزىنىڭ بىر شەھىرىنى مۇھاسىرىگە ئالدى. ئەمما بىز بۇ دۆلەتتە ئۇنداق قىلمايمىز.»

ماركو رۇبىئو: ««خىتاي كورونا ۋىرۇسىنىڭ سانلىق ئۇچۇرىنى يوشۇرۇپ، ئۇنىڭ تارقىلىشىغا يول قويدى»

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-25| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسى خىتاي ئىشلار كومىتېتىنىڭ قوش رەئىسى، كېڭەش پالاتا ئەزاسى ماركو رۇبىئو، 22-مارت كۈنى خىتاينىڭ كورونا ۋىرۇسى مەسىلىسىدىكى سىياسىتىنى قاتتىق تەنقىدلەپ، خىتاينىڭ ۋىرۇسنىڭ دۇنياغا كەڭ كۆلەملىك تارقىلىشىغا يول ئاچقانلىقىنى ئەيىبلىدى.

ماركو رۇبىئونىڭ تەكىتلىشىچە، خىتاي، ۋىرۇسنىڭ دەسلەپكى باسقۇچىغا دائىر ئاچقۇچلۇق ئۇچۇرلارنى يوشۇرغان. باشقا دۆلەتلەرگە تەدبىر ئالماسلىق ھەققىدە بېسىم ئىشلىتىپ، ۋىرۇسنىڭ دۇنياۋى يۇقۇمغا ئايلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.

ماركو رۇبىئو بۇ سۆزلەرنى خىتاي ھۆكۈمىتى ۋۇخەندە پارتلىغان بۇ ۋىرۇسنىڭ مەنبەسىنىڭ خىتايدا ئىكەنلىكىنى رەت قىلىپ، مەسئۇلىيەتتىن قېچىشقا شۇنداقلا دۇنيادا ئۆزىگە ئىجابىي ئوبراز تىكلەش ئۈچۈن تىرىشىۋاتقان مەزگىلدە قىلدى. خىتاينىڭ ۋىرۇس مەنبەسىنىڭ خىتايدا ئىكەنلىكىنى رەت قىلىپ، ۋىرۇسنى ئامېرىكا ئارمىيەسىنىڭ تارقاتقانلىقىنى ئىلگىرى سۈرۈشى ئامېرىكانىڭ قاتتىق دىپلوماتىك نارازىلىقىنى قوزغىغان.

خىتاينىڭ باش ئاغرىقى: ئۇيغۇر، خوڭكوڭ، تەيۋەن مەسىلىسى ۋە زور كۆلەملىك ئىشسىزلىق

يوللانغان ۋاقتى:2019-12-28| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئۇيغۇر، خوڭكوڭ، تەيۋەن مەسىلىسى ۋە زور كۆلەملىك ئىشسىزلىق خىتاينىڭ ئەڭ چوڭ باش ئاغرىقىغا ئايلانغان.

BBC خىتايچە قانىلىنىڭ 26- دېكابىردىكى خەۋىرىدە بايان قىلىنىشىچە، 2019 – يىلى  خىتاينىڭ بېشىنى ئاغرىتقان مۇھىم مەسىلە ئۇيغۇرلار مەسىلىسى، خوڭكوڭلۇقلار مەسىلىسى ۋە تەيۋەن مەسىلىسى بولغان.

BBC  نىڭ «2019 – يىلىدىكى خىتاينىڭ تەيۋەن، خوڭكوڭ ۋە شىنجاڭ سىياسىتى مۇنازىرىسى» ئاساسلىق تېما قىلىنغان مەزكۇر خەۋىرىدە 2019 – يىلى 6 – ئايدا باشلانغان خوڭكوڭلۇقلارنىڭ نارازىلىق ھەرىكەتلىرىنىڭ ھازىرغا قەدەر بېسىقمىغانلىقى، ئەكسىچە بارغانسېرى شىددەتلىك تۈس ئېلىۋاتقانلىقى، 6 مىڭدىن ئارتۇق خوڭكوڭلۇق ياش قولغا ئېلىنغان بولسىمۇ، بۇ نامايىشنىڭ پات ئارىدا توختىشىدىن ئۈمىد كۈتكىلى بولمايدىغانلىقى تەسۋىرلەنگەن.

مەلۇم بولغىنىدەك، ئون مىڭلىغان خوڭكوڭلۇقلار 22 – دېكابىر ئۇيغۇرلارنى قوللاش يۈزىسىدىن شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاي-يۇلتۇزلۇق كۆك بايراقلىرىنى كۆتۈرۈپ ۋە كۆكبايراق رەڭگىدىكى ماسكىلارنى تاقاپ خوڭكوڭدا زور كۆلەملىك نامايىش ئېلىپ بارغان ئىدى.

خىتاي پويىزىنىڭ ئەنقەرە ۋە ئىستانبۇلدىن ئۆتۈشى تۈركىيەدە غۇلغۇلا پەيدا قىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2019-11-11| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتايدىن يولغا چىقىپ تۈركىيە ئارقىلىق ياۋروپاغا بارىدىغان خىتاينىڭ تۇنجى يۈك پويىزى 6-نويابىر كۈنى ئەنقەرەدىن ئۆتتى.

6-نويابىر كۈنى چۈشتىن كېيىن تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدىكى پويىز ئىستانزىسىدا خىتاي يۈك پويىزىنىڭ ئۆتۈشىنى كۈتىۋېلىش مۇراسىمى داۋاملىشىۋاتقاندا ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا بۇ ھەقتە زور مۇنازىرىلەر پەيدا بولدى.

خىتاي پويىزىنى كۈتىۋېلىش مۇراسىمىغا تۈركىيە قاتناش مىنىستىرى تۇرخان ئەپەندى بىلەن تىجارەت مىنىستىرى رۇخسار پەكجان خانىم قاتناشتى ۋە سۆز قىلدى. ئىككىلا مىنىستىر قىلغان سۆزىدە ئۈچ قىتئەنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرۇۋاتقان تۈركىيەنىڭ ئىستىراتېگىيەلىك ئەھمىيىتىنى تەكىتلەپ ئۆتتى. ئۇلار تۈركىيە جۇغراپىيەلىك ئورنى، تارىخىي ۋە مەدەنىيەت جەھەتتىكى رەڭدارلىقى جەھەتتىن ھەم ياۋروپاغا ھەم ئاسىياغا باغلىنىدىغان ئوتتۇرا-شەرق دۆلىتى ئىكەنلىكىنى، مەزكۇر قىتئەلەردىكى دۆلەتلەرنىڭ ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي جەھەتتىكى تەرەققىياتىدا رولىنىڭ زور ئىكەنلىكىنى بايان قىلدى.

ب د ت ئۇيغۇر مەسىلىسىدە خىتايغا يان بېسىش بىلەن ئەيىبلەندى

يوللانغان ۋاقتى:2019-09-17| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

بۇ يىل 6‏-ئايدا، ب د ت نىڭ كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىدە كۆزەتكۈچىلىك سالاھىيىتى بار 100 نەچچە تەشكىلات خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارنى كەڭ كۆلەملىك لاگېرلارغا قامىغانلىقىغا دائىر بىر شىكايەتكە ئىمزا قويۇپ، ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىگە تاپشۇرغان. كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىنىڭ قائىدىسىدە كۆزەتكۈچى تەشكىلاتلارنىڭ رەسمىي شىكايىتى ئۇنىڭ تورىدا ئېلان قىلىنىشى كېرەك بولسىمۇ، بىراق ئۇ مەركىزى جەنۋەدىكى «ب د ت نى كۆزىتىش» تەشكىلاتىنىڭ باشچىلىقىدا يوللانغان بۇ شىكايەتنى ئۆزىنىڭ تورىدا ئېلان قىلىشنى رەت قىلغان. بۇنىڭ بىلەن ئۇلار بۇ يىل 8‏-ئايدا ب د ت باش كاتىپى ئانتونىئو گۇتېررىس بىلەن ب د ت كىشىلىك ھوقۇق ئالىي كومىسسارى مىشېل باشېلىتقا مەكتۇپ يېزىپ، ئۇلارنىڭ بۇ ئىشقا ئارىلىشىشىنى، خىتاينىڭ ب د ت دىكى زومىگەرلىكىگە خاتىمە بېرىشىنى تەلەپ قىلغانىدى.

«ب د ت نى كۆزىتىش تەشكىلاتى» نىڭ ئاشكارىلىشىچە، ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىدىكى بەزى ئەمەلدارلار يېقىندا مەزكۇر شىكايەتنىڭ توردا ئېلان قىلىنىشىنىڭ چەكلەنگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغان، شۇنداقلا ب د ت باش كاتىپىنىڭ بۇ ئىشقا ئارىلىشىشنى رەت قىلغانلىقىنى بىلدۈرگەن. بىرازىلىيە، كانادا، فىرانسىيە، ھىندىستان، پاكىستان، جەنۇبىي ئافرىقا، تۈركىيە، شىۋېتسىيە، گېرمانىيە، ھىندونېزىيە، ئەنگلىيە، نىگېرىيە، ئامېرىكا قاتارلىق دۆلەتلەردىكى 135 تەشكىلات ئىمزا قويغان شىكايەتنامىدە ب د ت باش كاتىپى ئانتونىئو گۇتېررىس بىلەن كىشىلىك ھوقۇق ئالىي كومىسسارى مىشېل باشىلېت خىتاينىڭ ب د ت قائىدە-تۈزۈملىرىنى سۇيىئىستېمال قىلىپ، بىر مىليوندەك ئۇيغۇرنىڭ تۇتقۇن قىلىنىشىنىڭ ب د ت دا كۈنتەرتىپكە قويۇلۇشىغا كاشىلا چىقىرىۋاتقانلىقى ۋە ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلىۋاتقانلىقىنى تەنقىدلەشكە چاقىرىلغانىدى.

مايك گەللېگېر: «خىتاي كومپارتىيەسىنى تارىخنىڭ ئەخلەت ساندۇقىغا تاشلىۋېتىشىمىز كېرەك!»

يوللانغان ۋاقتى:2019-06-14| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

يېقىنقى مەزگىلللەردىن بۇيان ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسىنىڭ رەئىسى نەنسىي پېلوسى، ئامېرىكا ئاۋام پالاتا ئەزالىرىدىن جېيمىس مەكگاۋرىن، كىرىس سىمىت، كېڭەش پالاتا ئەزالىرىدىن ماركو رۇبىيو قاتارلىق نوپۇزلۇق ئەربابلار خىتاينىڭ ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئېغىر باستۇرۇش سىياسىتىنى قاتتىق ئەيىبلەپ، بۇ ھەقتە كۆپلىگەن دوكلات ۋە باياناتلارنى ئېلان قىلىپ كەلمەكتە.

ئۆتكەن ھەپتە دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ باشچىلىقىدا ئۆتكۈزۈلگەن «ئۇيغۇر ھەپتىلىكى» پائالىيىتىگە ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىقىنىڭ ياردەمچى مىنىستىرى راندال شرايۋېر، ئامېرىكا دىنىي ئەركىنلىك ئالاھىدە ئەلچىسى سام بروۋنبەك ۋە «ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق سىياسىتى قانۇنى» نىڭ تونۇشتۇرغۇچىسى بوب مېنەندېز قاتارلىقلار ئۇيغۇرلارنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللايدىغانلىقىنى ئېنىق بىلدۈردى.

لاگېر شاھىتى سايراگۈل ساۋۇت ئائىلىسى بىلەن بىللە شىۋېتسىيەگە يېتىپ بارغان

يوللانغان ۋاقتى:2019-06-05| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

سايراگۈل ساۋۇتباي قازاقىستانغا قېچىپ ئۆتكەن لاگېر شاھىتلىرىنىڭ بىرى. لېكىن ئۇ قازاق ساقچىلىرى تەرىپىدىن تۇتقۇن قىلىنغان ۋە خىتايغا قايتۇرۇلۇش خەۋپىگە دۇچ كەلگەن ئىدى. ئۇنىڭ دېلوسى قازاقىستاندىكى «ئاتا يۇرت پىدائىيلىرى» تەشكىلاتىنىڭ ياردىمى ۋە قوللىشى بىلەن قازاقىستان جامائىتى ۋە خەلقئارالىق ئاخباراتلارنىڭ جىددىي دىققىتىنى قوزغىغان ئىدى.

سېرىكجان بىلاشئوغلى: قازاقلارنىڭ ئۆز دۆلىتىدە تۇرۇپمۇ ئادالەت ياقلىشى ئوخشاشلا رىقابەتلەرگە دۇچ كەلمەكتە

يوللانغان ۋاقتى:2019-03-08| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئالمۇتا شەھەرلىك ئەدلىيە باشقارمىسىنىڭ،«ئاتا يۇرت پىدائىيلىرى» نىڭ باشلامچىسى قازاقلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىسى سېرىكجان بىلاشئوغلى ئۈستىدىن ،ئالمۇتا شەھەرلىك سوت مەھكىمىسىگە ئەرزى سۇنۇشى بىلەن 12- ۋە 13-فېۋرال كۈنلىرى ئېچىلغان سوتتا سېرىكجان «قانۇنسىز تەشكىلاتقا باشچى بولۇش» دېگەندەك ئەيىبلەشلىرىگە ئۇچراپ، 700 دوللار جەرىمانە تۆلەشكە مەجبۇر بولغان ئىدى. سېركجان سوتنىڭ قارارىغا نارازىلىق بىلدۈرۈپ ئەرز سۇنغان بولۇپ، 5-مارت قايتا سوت ئېچىلغان بولسىمۇ، ئەمما سوت يەنىلا سېركجان ئۈستىدىكى قارانى ساقلاپ قالغان. زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان سېركجان: «گەرچە قازاقلارنىڭ ئۆز دۆلىتىدە تۇرۇپمۇ ئادالەت ياقلىشى ئوخشاشلا رىقابەتلەرگە دۇچ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە بۇنىڭ ھەقلىق دەۋايىمىزنىڭ تېخىمۇ كۈچلۈك ئاڭلىتىلىشىغا تۆھپىسى بولماقتا» دەيدۇ.

ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ يۈرىكىدە خىتاي جاسۇسلىرى قۇتراشقا باشلىغان

يوللانغان ۋاقتى:2019-02-14| سەھىپە: باشقا خەۋەرلەر خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ مەركىزى جايلاشقان بېلگىيە پايتەختى بىريۇسسېلدا خىتاي جاسۇسلىرىنىڭ جانلىنىشقا باشلىغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلدى.

«گېرمانىيە ئاۋازى» رادىيوسىنىڭ 10-فېۋرال «دۇنيا گېزىتى» دىن نەقىل ئېلىپ بايان قىلىشىچە، ياۋروپا ئىتتىپاقى تاشقى ئىشلار مۇلازىمەت بۆلۈمى بىرقانچە كۈن ئىلگىرى بىريۇسسېلدىكى ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ باش شىتابى جايلاشقان دائىرە ئەتراپىدا خىتاي ۋە رۇس جاسۇسلىرىنىڭ ھەرىكەتلىرىنىڭ جانلىنىشقا باشلىغانلىقىنى ئەسكەرتىپ، ياۋروپا دىپلوماتلىرىنىڭ باش شىتاپ ئەتراپىدىكى بىرقانچە ئاشخانا ۋە قەھۋەخانىلارغا كىرىشتىن ساقلىنىشىنى ئاگاھلاندۇرغان. بۇ ئاگاھلاندۇرۇش بىريۇسسېلدىكى ئەسكىرىي خادىملارغىمۇ ئۇقتۇرۇلغان.

خەۋەردە بايان قىلىنىشىچە، ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ مەركىزى جايلاشقان بىريۇسسېلدا ھەرىكەت قىلىۋاتقان خىتاي جاسۇسلىرىنىڭ سانى 250 كىشى، رۇس جاسۇسلىرىنىڭ سانى 200 كىشى بولۇپ، بۇلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ئەلچىخانا ياكى سودا شىركەتلىرىنىڭ خادىملىرى ئىكەن. ئۇلار ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ باش شىتابى ئەتراپىدىكى رېستوران ۋە قەھۋەخانىلاردا تىمىسقىلاپ يۈرىدىكەن. «دۇنيا گېزىتى» مۇخبىرلىرى بۇ خەۋەرنى بىۋاسىتە ياۋروپا ئىتتىپاقى تاشقى مۇلازىمەت بۆلۈمى دائىرىسىدىن ئىگىلىگەن.

10-فېۋرال كۈنى خىتاينىڭ بىريۇسسېلدىكى باش ئەلچىخانىسى خىتاينىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقىدىكى ۋەكىللىرى بىلەن بىرلىكتە ئېتىراز بىلدۈرۈپ، رەددىيە ئېلان قىلغان. ئۇلار بىۋاسىتە ياۋروپا ئىتتىپاقىنى تىلغا ئالماي، بۇ ئۇچۇرنى ئاشكارا قىلغان گېرمانىيەدىكى «دۇنيا گېزىتى» گە ھۇجۇم قىلغان. خىتاي تەرەپ «دۇنيا گېزىتى» نى ئاساسسىز ئۇچۇر تارقىتىپ، خىتاي بىلەن ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ ئارىسىنى بۇزۇشقا ئۇرۇنغانلىقى، مەسئۇلىيەتسىزلىك قىلغانلىقى، خىتايغا قارا سۈرتكەنلىكى ۋە ئاۋامنى قايمۇقتۇرغانلىقىدەك بىر قاتار نۇقسانلار بىلەن ئەيىبلىگەن.