خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنى تارقاقلاشتۇرۇش پىلانى داۋاملاشماقتا

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇرلار زىچ ئولتۇراقلاشقان جايلاردىكى ئۇيغۇرلارنى ئاتالمىش «ئېشىنچا ئەمگەك كۈچىنى يۆتكەپ ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش» نامىدا خىتاي ئۆلكىلىرىگە يۆتكەۋاتقان بولسا، ئەمدىلىكتە ئۈرۈمچىنىڭ ئۇيغۇرلار نوپۇسى كۆپ سالماقنى ئىگىلەيدىغان كوناشەھەر رايونىدىكى ئۇيغۇر ئاھالىلىرىنى باشقا رايونلارغا تارقاقلاشتۇرۇشقا باشلىغان.

«تەڭرىتاغ تورى» نىڭ 28-ئىيۇندىكى سانىغا بېسىلغان مۇناسىۋەتلىك خەۋەردىن مەلۇم بولۇشىچە، ئۈرۈمچىنىڭ «كونا شەھەر» رايونى، يەنى ھازىرقى تەڭرىتاغ بىلەن سايباغ رايونى قاتارلىق ئۇيغۇرلار توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان جايلاردىكى ئۇيغۇر ئاھالىلىرى ئاتالمىش «زامانىۋىيلىققا ئىگە خەلقئارالىق شەھەر بەرپا قىلىش» نامىدا باشقا رايونلارغا سېلىنغان بىنا ئۆيلەرگە كۆچۈرۈلگەن. ئىگىلىنىشىچە، بۇ يەردىكى «باشقا رايونلار» خىتاي نوپۇسى كۆپ سالماقنى ئىگىلەيدىغان رايونلار ئىكەن.

ياپونىيە باش ۋەزىرى شىنزو ئابې ئۇيغۇر مەسىلىسى ھەققىدە شى جىنپىڭغا ئېغىز ئاچقان

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

28-ئىيۇن ياپونىيەنىڭ ئوساكا شەھىرىدە ئېچىلغان G20 يىغىنىدىن بىر كۈن ئاۋۋال ياپونىيە باش ۋەزىرى شىنزو ئابې خىتاي رەئىسى شى جىنپىڭ بىلەن كۆرۈشكەندە ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنى تىلغا ئالغان.

خوڭكوڭدا چىقىدىغان «ئالما خەۋەرلىرى» تورىنىڭ 28-ئىيۇندىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، شىنزو ئابې ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنى ئوتتۇرىغا قويۇشتىن بۇرۇن خوڭكوڭنىڭ يەرلىك ھۆكۈمىتى ئېلان قىلغان «قاچقۇنلار نىزامىغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش نىزامى» ھەققىدە شى جىنپىڭغا سۆز قىلغان. ئۇ سۆزىدە «‹بىر دۆلەتتە ئىككى خىل تۈزۈم› خوڭكوڭدىكى دېموكراتىيەنىڭ گۈللەپ ياشنىشىدا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينىغان،» دېگەن. بۇنىڭغا ئۇلاپلا ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالى ھەققىدە ئېغىز ئېچىپ، «كىشىلىك ھوقۇقنىڭ ھۆرمەت قىلىنىشى بەكمۇ مۇھىم،» دېگەن.

خەۋەردىن مەلۇم بولۇشىچە، خىتاي تەرەپ G20 يىغىنى مەزگىلىدە خوڭكوڭ مەسىلىسى ئوتتۇرىغا چىقمايدۇ، دەپ ئويلىغان ئىكەن. ھالبۇكى، خوڭكوڭ خەلقى ئېلىپ بارغان «قاچقۇنلار نىزامىغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش نىزامى» غا قارشى نامايىش خەلقئارادا زور تەسىر پەيدا قىلغانلىقى ئۈچۈن، شى جىنپىڭ بۇ تېمىدىن ئۆزىنى قاچۇرالمىغان.

ئاقساراينىڭ ئالىي دەرىجىلىك مەسلىھەتچىسى كېليەننى كونۋەي خوڭكوڭدىكى نامايىشقا ئىنكاس بىلدۈرگەن ۋاقىتتا ئامېرىكا پرېزىدېنتى دونالد ترامپنىڭمۇ G20 يىغىنىدا شى جىنپىڭدىن بۇ مەسىلىنى سورىشى مۇمكىنلىكىنى بىلدۈرگەن ئىدى.

تاتارلارمۇ خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدىن قېچىپ قۇتۇلالمىغان

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئىككى مىليوندەك يەرلىك خەلقنىڭ خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىغا سولانغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلۈۋاتقان بىر پەيتتە رايوندىكى تاتارلارنىڭمۇ بۇنىڭ تەسىرىگە ئۇچراۋاتقانلىقى مەلۇم بولماقتا.

«مەركىزىي ئاسىيا پروگراممىسى» تورىنىڭ 27-ئىيۇن سانىدىكى خەۋەردە تاتارلارنىڭ جازا لاگېرلىرىغا قامىلىشى ھەققىدىكى تەپسىلاتلار ئەتراپلىق بايان قىلىنغان.

خەۋەردە دېيىلىشىچە، ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق پارتكومنىڭ سېكرېتارى چېن چۈەنگو ۋەزىپىگە ئولتۇرغان دەسلەپكى مەزگىللەردە رايوندىكى سىياسىي باستۇرۇش نۇقتىلىق ھالدا پەقەت ئۇيغۇرلارنىلا نىشان قىلغان ئىكەن. رايوندىكى قازاق، قىرغىز ۋە تاتار قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ بولسا خىتاي تىلىدا سۆزلەيدىغان تۇڭگانلار بىلەن بىر قاتاردا نورمال ھاياتىنى مەلۇم دەرىجىدە داۋاملاشتۇرالىغانلىقى مەلۇم. ھالبۇكى، ئارىدىن ئىككى-ئۈچ يىل ئۆتە-ئۆتمەيلا بۇ سىياسەت رايوندىكى بارلىق خەلقلەرگە، جۈملىدىن سانى ئاز بولغان تاتارلارغىچە كېڭەيگەن.

رابىيە قادىر خانىم G20 يىغىنىغا قاتناشقان دۆلەت رەھبەرلىرىنى خىتايغا قاتتىق بېسىم ئىشلىتىشكە چاقىرغان

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

28-ئىيۇن ياپونىيەنىڭ ئوساكا شەھىرىدە G20 يىغىنى ئېچىلدى. دەل مۇشۇ ۋاقىتتا دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ سابىق ئالىي رەھبىرى رابىيە قادىر خانىم ئوساكاغا يېتىپ بېرىپ، ھەرقايسى دۆلەت رەھبەرلىرىنى خىتاينىڭ ئۇيغۇر دىيارىدا ئېلىپ بېرىۋاتقان قىرغىنچىلىقىنى توختىتىش ھەققىدە شى جىنپىڭغا بېسىم ئىشلىتىشكە چاقىرغان.

«ھىندىستان ۋاقتى» گېزىتىنىڭ 28-ئىيۇندىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، G20  يىغىنى مەزگىلىدە رابىيە قادىر خانىم مۇخبىرلارغا سۆز قىلىپ، «پۈتكۈل ئۇيغۇر مىللىتى ئېغىر تەھدىتكە دۇچ كېلىۋاتىدۇ، بۇ بىر رېئال ۋە جىددىي ۋەزىيەتتۇر،» دېگەن شۇنداقلا ئەگەر خىتاينىڭ سودا ساھەسىدىكى شېرىكلىرى بۇ ۋەزىيەتكە قارىتا جىددىي تەدبىر ئالمىسا، ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ ۋەيران بولۇپ كېتىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن.

رابىيە قادىر خانىم سۆزىدە يەنە «مەن ياۋروپادىكى خىتايغا ئىقتىسادىي جەھەتتىن بېقىنىپ قالغان دۆلەتلەرنىڭ ئۇيقۇسىنى ئېچىشىنى، خىتاينىڭ ئۇيغۇر دىيارىدىكى قىرغىنچىلىقلىرىنى توسۇشنى ۋە بۇ جەھەتتە ئەمەلىي ھەرىكەت قوللىنىشىنى ئۈمىد قىلىمەن،» دېگەن.

G20 يىغىنى ئېچىلىشتىن بىر ھەپتە ئىلگىرى ياپونىيە خىتاينىڭ قاتتىق قارشى تۇرۇشىغا قارىماي رابىيە قادىر خانىمغا ۋىزا بېرىپ، ئۇنىڭ مەزكۇر يىغىن جەريانىدا ياپونىيەدە سىياسىي پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشىغا يول قويغان ئىدى. «ھىندىستان ۋاقتى» گېزىتىنىڭ مەزكۇر خەۋىرىدە خىتاي ھۆكۈمىتى ئۈچۈن «تەھدىت» دەپ قارىلىۋاتقان شۇنداقلا «بۆلگۈنچىلىك» بىلەن ئەيىبلىنىۋاتقان رابىيە قادىر خانىمنىڭ شى جىنپىڭنىڭ ئالدىدا پەيدا بولۇشى ئۇنى قاتتىق غەزەپلەندۈرگەن بولۇشى مۇمكىنلىكى تىلغا ئېلىنغان.

سوفى رىچاردسون ئەركىن تۇنىيازنىڭ «ئاناردەك دانىسىدەك زىچ ئۇيۇشقان» دېگەن تەشۋىقات سۆزىنى قاتتىق تەنقىد قىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

جەنۋەدە باشلانغان بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىنىڭ 41-نۆۋەتلىك يىغىنىنىڭ ئىككىنچى كۈنىدە ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ھۆكۈمەتنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ئەركىن تۇنياز دوكلات بېرىپ، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىدا يولغا قويۇۋاتقان قاتتىق باستۇرۇش سىياسەتلىرىنى ۋە لاگېر تۈزۈمىنى ئاقلىغان. ئۈ سۆزىدە «شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقى باراۋەر، ئىتتىپاق، ئىناق بولۇپ، ئانارنىڭ دانىسىدەك زىچ ئۇيۇشتى» دېگەن ئىبارىلەرنى قوللانغان ئىدى.

ئەركىن تۇنىياز دوكلات بەرگەن شۇ كۈنى ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ جەنۋەدىكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ۋە باشقا خەلقئارالىق ئورگانلاردا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىكى بايانات ئېلان قىلىپ، ئەركىن تۇنىيازغا سۆز قىلىش پۇرسىتى بەرگەن ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىنى قاتتىق تەنقىدلىگەن. 

ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتى تۇتقۇندىكى زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ تەقدىرىدىن ئەندىشە قىلماقتا

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

25-ئىيۇن ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئوقۇتقۇچى ۋە ئوقۇغۇچىلار ۋەكىللىرى بىرلىكتە ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىدا جەمئىيەتشۇناسلىق كەسپى بويىچە دوكتورلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشكەن زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ تەقدىرىدىن ئەندىشە قىلىپ، بىر باش ماقالە ئېلان قىلدى.

«چولپان ئېلانچىلىقى» (Star Advertiser) تورىنىڭ شۇ كۈنىدىكى سانىغا بېسىلغان باش ماقالىدە زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىدا دوكتورلۇق ئۇنۋانى ئالغان خىتايدىكى تۇنجى ئۇيغۇر جەمئىيەتشۇناس ئىكەنلىكى ئالاھىدە تىلغا ئېلىنغان. ماقالىدە يەنە ئۇ ئوقۇش پۈتتۈرگەندىن كېيىن شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئۇنىڭغا دوتسېنتلىق ئۇنۋانى بىلەن خىزمەتكە قوبۇل قىلىش تەكلىپى ئەۋەتكەنلىكى، ئەمما ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى دوستلىرىنىڭ ئۇنىڭغا خىتايغا قايتماسلىق ھەققىدە كۆپ خىزمەت ئىشلىگەنلىكى، شۇنداق بولسىمۇ ئۇنىڭ يەنىلا قايتىپ كەتكەنلىكى ۋە ئۇزاق ئۆتمەي تۇتقۇن قىلىنغانلىقى بايان قىلىنغان.

ماقالىدە ئېيتىلىشىچە، زۇلپىقار بارات ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ جەمئىيەتشۇناسلىق فاكۇلتېتىدا ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي كىملىكى ھەققىدە دوكلات سۆزلىگەندە ئۆز ئىسمىنىڭ خىتايچە پىنيىن شەكلىنى قەتئىي رەت قىلىدىغانلىقىنى ئالاھىدە ئەسكەرتكەن ئىكەن. ئۇ دوكتورلۇق دىسسېرتاتسىيەسىدە يەنە 1944-يىلىدىكى ئىلى ئىنقىلابى ۋە ئىككىنچى قېتىملىق شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىگە مۇناسىۋەتلىك بەزى بايانلارنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتكەن ئىكەن.

ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى: «ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە چېتىلىدىغان خىتاي ئەمەلدارلار چوقۇم جازالىنىشى كېرەك»

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئېغىر كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىگە بىۋاسىتە چېتىشلىق بولغان خىتاي ئەمەلدارلىرىنىڭ «يەرشارى ماگنېتىسكىي قانۇنى» بويىچە جازالىنىش تەشەببۇسى كۈنسايىن ئېشىۋاتقان بىر مەزگىلدە 25-ئىيۇن ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى بۇ ھەقتە بىر بايانات ئېلان قىلدى.

25-ئىيۇن كۈنى مەزكۇر تەشكىلات ئېلان قىلغان «ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈركىي مىللەتلەرنى خورلاشقا چېتىشلىق خىتاي ئەمەلدارلىرى چوقۇم جازالىنىشى كېرەك» سەرلەۋھىلىك باياناتتا ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنى ئۇيغۇر دىيارىدىكى كىشىلىك ھوقۇقنى دەپسەندە قىلغان «خىتاي جىنايەتچىلەر» گە «يەرشارى ماگنېتىسكىي قانۇنى» نى تەتبىقلاشقا چاقىرغان.

باياناتتا ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشىنىڭ دىرېكتورى ئۆمەر قانات ئەپەندىنىڭ سۆزلىرى نەقىل ئېلىنغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «نۆۋەتتە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈركىي مىللەتلەرنى جازا لاگېرلىرىدا قىيىن-قىستاققا ئېلىشى ھەققىدە تولۇق دەلىل-ئىسپاتلار بار. لاگېردىن قۇتۇلۇپ چىققانلارنىڭ شۇ يەردە ئۆلگەنلەر ھەققىدە بەرگەن گۇۋاھلىقى شۇ جىنايەتنى سادىر قىلغۇچىلارنىڭ ئەپتى-بەشىرىسىنى كۆرسىتىپ بەرمەكتە. ‹يەرشارى ماگنېتىسكىي قانۇنى› نىڭ خىتاي ئەمەلدارلىرىنى جازالاشنى نىشان قىلىشى بىر ئەمەلىي ئىش بولۇپلا قالماي، كەلگۈسىدە پەيدا بولماقچى بولغان مۇشۇنداق جىنايەتلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن بىر سىگنال بولالايدۇ.»