ئىشچىلار ھوقۇقى بىرلەشمىسى: «خىتاي زاۋۇتلىرىدىكى ئۇيغۇرلارنى ئىختىيارى ئىشلەۋاتىدۇ، دېيىش بىمەنىلىك‏»

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-11| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئامېرىكادىكى «ئىشچىلار ھوقۇقى بىرلەشمىسى» ناملىق ئەمگەك ھەقلىرى تەشكىلاتى خىتاي زاۋۇت-كارخانىلىرىدىكى ئۇيغۇر ئىشچىلىرىنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئىشلەۋاتىدۇ، دېيىشنىڭ بىمەنىلىك ئىكەنلىكى، چۈنكى خىتايدىكى زاۋۇت-كارخانىلاردا مەجبۇرىي ئەمگەككە ساقلىنىۋاتقان ئۇيغۇر ئىشچىلىرىنىڭ ئۆز پىكىرىنى ئەركىن ئىپادىلەش مۇمكىنچىلىكى يوقلىغىنى بىلدۈردى. بۇ سۆزلەرنى مەزكۇر تەشكىلاتنىڭ ئىجرائىيە دىرېكتورى سكوت نوۋا رادىئويىمىزنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا تەكىتلىدى. سكوت نوۋانىڭ ئىلگىرى سۈرۈشىچە، «مەسئۇلىيەتچان ھەرقانداق بىر شىركەت خىتايدىكى زاۋۇت-كارخانىلاردا ئىشلەۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ مەجبۇرىي يۆتكەپ كېلىنگەنلىكىنى ھېس قىلالايدىكەن.» سكوت نوۋا بۇ سۆزلەرنى «ئىستراتېگىيە سىياسەت ئىنستىتۇتى» ناملىق ئەقىل ئامبىرىنىڭ 5‏-مارت كۈنى ئېلان قىلغان ئۇيغۇرلار ھەققىدىكى دوكلاتىغا قارىتا ئېيتقان.

«ئىستراتېگىيە سىياسەت ئىنستىتۇتى» نىڭ دوكلاتىدا، خىتاينىڭ 2017-2019‏‏-يىلى ئارىلىقىدا ئاز دېگەندە 80 مىڭ ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمانلارنى خىتايدىكى ھەر قايسى زاۋۇت-كارخانىلارغا مەجبۇرىي يۆتكەپ، دۇنيادىكى داڭلىق ماركىلارغا مەھسۇلات ئىشلەيدىغان بۇ ئورۇنلاردا مەجبۇرىي ئەمگەككە سالغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلگەن. دوكلاتتا قەيت قىلىنىشىچە، يۆتكەلگەن ئەمگەك كۈچلىرىنىڭ سانى ناھايىتى كەم مۆرچەرلەنگەن بولۇپ، ئەمەلىيەتتىكى سان بۇنىڭدىن «كۆپ يۇقىرى» ئىكەن.

سكوت نوۋا زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغاندا يۇقىرىقى دوكلات ھەققىدە توختىلىپ، ئۇنىڭ ئىشەنچلىك ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى. سكوت نوۋا مۇنداق دەيدۇ: «خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئىككى يىلدىن بېرى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا مەجبۇرىي ئەمگەكنى ئىشقا سېلىپ، ئىجتىمائىي كونتروللۇق ئېلىپ بېرىۋاتقانلىقى ناھايىتى ئېنىق. بۇ مەجبۇرىي ئەمگەككە ئالاقىدار نۇرغۇن ھۆججەت ۋە شەخسىي دېلولارنى بارلىققا كەلتۈردى. سىز رايوندىكى ھەرقانداق بىر ئىشلەپچىقىرىش ئورنىدا مەجبۇرىي ئەمگەك مەۋجۇت، دېگەننى قىياس قىلالايسىز. ئاۋسترالىيە ئىستراتېگىيە سىياسەت ئىنستىتۇتىنىڭ دوكلاتىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئىشچىلارنى ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىن خىتاينىڭ ئوتتۇرا ۋە شەرقىدىكى رايونلارغا يۆتكىگەنلىكى ھۆججەتلەشتۈرۈلگەن. دوكلاتتىكى ئىشچىلارنىڭ ئەمگەك شارائىتىدىن ئۇلارنىڭ مەجبۇرىي ئىشلىتىلىۋاتقانلىقى چىقىپ تۇرىدۇ. بىزنىڭ تەشكىلاتىمىز بۇ دوكلاتنىڭ ئىشەنچلىك ئىكەنلىكىگە جەزم قىلىدۇ. ئۇنىڭدىكى بايانلار ئادەمنى بەك بىئارام قىلىدۇ.»

ئىستانبۇلدىكى ئۇيغۇر ئانىلار خىتاي قولىدىن پەرزەنتلىرىنى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتى باشلىدى

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-11| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئىستانبۇلدا ئۆزلۈكىدىن تەشكىللەنگەن 12 ئۇيغۇر ئانا، 8-مارت كۈنى گەرچە يەكشەنبە بولسىمۇ ئەمما بۇ خەلقئارا ئاياللار بايرىمىدەك ئەھمىيەتلىك بىر كۈندە، بالىلىرىنىڭ ئىز-دېرىكىنى ۋە ھەقلىق دەۋاسىنى قىلىشقا چىققان. بۇ ئۇيغۇر ئانىلار خىتاينىڭ پاسپورت ئىشلەپ بەرمەسلىكى، يولدىشى ۋە ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنى لاگېرلارغا قامىغانلىقى سەۋەبلىك 3 يىلدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بۇيان بالىلىرىدىن خەۋەر ئالالمايۋاتقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ بەزىلىرى يالغۇز پەرزەنتىدىن، بەزىلىرى ئىككى-ئۈچتىن بالىسىدىن ئايرىلىپ ياشاشقا مەجبۇر بولغان. بۇ ئانىلارنىڭ تەشكىللىنىشىگە باشلامچى بولغان مەريەم خانىم زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ، بۇ كۈندىن ئېتىبارەن بۇ ئۇيغۇر ئانىلارنىڭ نارەسىدە بالىلىرىنى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتىنى باشلىغانلىقىنى، بىگۇناھ بالىلارنىڭ ۋە بىگۇناھ ئانىلارنىڭ بۇ زۇلۇملارنى تارتىشىغا خىتاي ھۆكۈمىتى سەۋەبچى بولغانلىقى ئۈچۈن مەزكۇر ئانىلار نامايىشىنى دەسلەپ خىتاينىڭ ئىستانبۇلدىكى كونسۇلخانىسى ئالدىدا باشلىغانلىقىنى ئېيتتى.

مەريەم خانىم ئۆزى ۋە باشقا ئانىلارنىڭ بۇ نارازىلىق ھەرىكىتىنى باشلىشىغا ئوخشاشلا بالىلىرىنىڭ دەردى ۋە مىللەتنىڭ ئورتاق دەردى سەۋەب بولغانلىقىنى ئېيتتى.

تۇرپاننىڭ سىڭگىم يېزىسىنىڭ جايغوجام مەھەللىسىدىن كېلىپ چىققان 46 ياشلىق مەريەم خانىم 4 يىل ئاۋۋال، يەنى 2016 يىلى 2-ئايدا، قورسىقىدىكى «پىلاندىن سىرت قانۇنسىز بالا» ھېسابلىنىدىغان پەرزەنتىنى ساق-سالامەت تۇغۇش ئۈچۈن ئىككى بالىسىنى ئېلىپ ھامىلىدار ھالدا تۈركىيەگە كەلگەن. ئەينى چاغدا 12 ياشلىق كىچىك قىزى رىزۋانگۈل ۋە يولدىشى ئەخمەت پاسپورتى بولمىغانلىقى ئۈچۈن ھۆكۈمەتنىڭ پاسپورت ئىشلەپ بېرىشىنى ساقلاپ يۇرتىدا قالغان. ھالبۇكى ئۇزۇن ئۆتمەي دائىرىلەر يولدىشىنى لاگېرغا ئېلىپ كەتكەن، قىزى بولسا تىرىك يېتىمگە ئايلىنىپ ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنىڭ ياردىمىدە ياشىغان. گەرچە 3 يىلدىن بۇيان مەريەم خانىم كېچىنى كۈندۈزگە ئۇلاپ ئېغىر ئەمگەكلەر بەدىلىگە تاپقان كىرىمىنىڭ كۆپ قىسمىنى رىزۋانگۈلنى بىر شەخسىي مەكتەپتە ئوقۇتۇشقا سەرپ قىلىپ كەلگەن بولسىمۇ، يېقىندىن بۇيان ئۇنىڭ سالامەتلىكى ئېغىر ئەمگەكلەرگە يار بەرمەي، قىزىنىڭ ئوقۇش پۇلىنى تۆلەشكە قۇربى يەتمەي قالغانىكەن. قىزى رىزۋانگۈلمۇ پاسپورتى بولمىغانلىقى ئۈچۈن ئانىسىنىڭ يېنىغا بېرىشقا ئامالسىز قالغان.

«ياتاقلىق مەكتەپلەر» دىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ خارلىنىدىغانلىقى مەلۇم

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-11| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتاي دائىرىلىرى ئاتا-ئانىلىرى لاگېرلارغا ئېلىپ كېتىلگەن بالىلارغا ئېچىلغان مەكتەپلەرنى ھەممە نەرسىسى تەل «ياتاقلىق مەكتەپلەر» دەپ تەرىپلەۋاتقان بولسىمۇ، بۇ مەكتەپ ھەققىدە ئاشكارىلانغان بەزى ئۇچۇرلار خىتاينىڭ دېگەنلىرىنى يالغانغا چىقارماقتا.

«زىمىستان تورى» دا بېرىلگەن بىر تەپسىلىي خەۋەرگە قارىغاندا، بۇ خىل مەكتەپتىكى ئوقۇغۇچىلار خارلىنىدىكەن، ئوزۇقسىز قالىدىكەن ۋە روھىي چۈشكۈنلۈككە ئۇچرايدىكەن.

خەۋەردە جەنۇبىي ئۇيغۇر ئېلىگە جايلاشقان بىر «ياتاقلىق مەكتەپ» ئوقۇتقۇچىسىنىڭ ئېيتقانلىرىدىن نەقىل ئېلىپ كۆرسىتىشىچە، ئۇنىڭ ئوقۇغۇچىسى 9 ياشلىق گۈلنار ئەسلى شادىمان بىر قىز بولۇپ، ئۇ، بۇ مەكتەپكە يۆتكەلگەندىن كېيىن ئۇنىڭ يۈزدىن كۈلكە پۈتۈنلەن كۆتۈرۈلگەن.

ۋىرۇس سەۋەبىدىن بىر قىسىم ئۇيغۇرلارنىڭ ئىچكى ئەزالىرى ئوغرىلىنىۋاتقانلىقى ئالغا سۈرۈلمەكتە

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-11| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتايدىكى تاجسىمان ۋىرۇس بىلەن يۇقۇملانغان بىر قىسىم «تەلەيلىك» بىمارلارنىڭ يېقىندا ئىچكى ئەزا كۆچۈرۈش ئوپېراتسىيەسى قىلدۇرۇش ئارقىلىق ساقىيىپ قالغانلىقى ھەققىدە خەۋەرلەر مەلۇم بولغاندىن كېيىن بۇ ھەقتە كۆپلىگەن گۇمانلىق سوئاللارمۇ ئوتتۇرىغا چۈشتى. بولۇپمۇ ئۆتكەن ھەپتە ئىچكىرى خىتاينىڭ مەلۇم بىر جايىدىكى 59 ياشلىق بىر ئادەمگە «بەش كۈنلۈك كۈتۈش مۇددىتى» دىن كېيىن «ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنغان بىر جىنايەتچى» نىڭ ئۆپكىسى دەل توغرا كەلگەنلىكى، مەزكۇر جىنايەتچىنىڭ ئۆز ئۆپكىسىنى «تەقدىم» قىلىشقا رازى بولغانلىقى ھەققىدە توختالغان ئاۋسترالىيەلىك ئوبزورچى س. ج. ۋېرلېمەن بۇنىڭدىن ئەندىشە قىلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى. شۇنداقلا بۇ قىلمىشنىڭ لاگېرلاردىكى ئۇيغۇر تۇتقۇنلارنىڭ ئىچكى ئەزالىرىنى ئوغرىلاش قىلمىشى بولۇشى مۇمكىن، دەپ قارايدىغانلىقىنى تەكىتلىدى.

نۆۋەتتە خىتاي بويىچە تاجسىمان ۋىرۇستىن يۇقۇملانغان نۇرغۇن ساندىكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلار ۋە پۇلدارلار بار بولۇپ، ۋېرلېمەننىڭ پىكرىچە لاگېردىكى ئۈچ مىليون ئۇيغۇرنى «تەييار ئولجا» دېيىشكە بولىدىكەن. چۈنكى خىتاي خەۋەرلىرىدە دوختۇرخانىلار ئۈچۈن لازىملىق ئىچكى ئەزالاردىن ئۆپكە ياكى بۆرەك دېگەنلەرنىڭ نەچچە كۈندىلا تېپىلىدىغانلىقى ئېيتىلغان. ھالبۇكى «قازا قىلغۇچىلار ئۆزىنىڭ ئىچكى ئەزالىرىنى ھەدىيە قىلىشقا رازى بولۇش» شۇنچە ئومۇملاشقان غەرب دۇنياسىدا بۇ خىل ئىچكى ئەزالارنىڭ تېپىلىشى ئۈچۈن نەچچە يىللاپ كۈتۈشكە توغرا كېلىدىكەن. بۇنىڭ ئەكسىچە بولغان خىتايدا بولسا نەچچە كۈندىلا خالىغان ئەزانى تاپقىلى بولىدىكەن.

مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىنىۋاتقان تۇتقۇنلارنىڭ تەقدىرى مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر ۋە قازاقلارنى ئەندىشەلەندۈرمەكتە

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

كورونا ۋىرۇسىنىڭ پارتلاش خاراكتېرلىق يۇقۇم تەھدىتى پەيدا قىلىشى سەۋەبلىك خىتايدىكى ھەرقايسىي ئۆلكە-شەھەرلەر قامال قىلىنىپ، زاۋۇت-فابرىكالار ئىشتىن توختىغان ئىدى. گەرچە خىتاي ھۆكۈمىتى 2-ئاينىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ ئىشلەپچىقىرىشنىڭ ئەسلىگە كېلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگەن بولسىمۇ، ئەمما خەلقئارا تاراتقۇلاردا يۇقۇم ۋەھىمىسى تۈپەيلىدىن خىتاي ئىشچىلىرىنى قايتا ئىشقا كىرىشتۈرۈشنىڭ تەس بولۇۋاتقانلىقى خەۋەر قىلىنماقتا.

خىتاي تاراتقۇلىرىدا 3-ئاي كىرىشى بىلەنلا «ئېشىنچا ئەمگەك كۈچى» نامىدا زور تۈركۈمدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەخسۇس ئايرۇپىلان، پويىزلار بىلەن خىتاي ئۆلكە-شەھەرلىرىدىكى زاۋۇتلارغا ئىشلەشكە ئەۋەتىلىۋاتقانلىقى خەۋەر قىلىندى.

رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلغان مۇھاجىرەتتىكى بىر قىسىم ئۇيغۇرلار ئۆزلىرىنىڭ لاگېر ياكى كېسىم تۈرمىلەردىكى ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنىڭ يېقىندا قويۇپ بېرىلىپ، زاۋۇتلاردا ئەمگەككە سېلىنىۋاتقانلىقى ھەققىدە خەۋەر ئالغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۇلارنىڭ بىلدۈرىشىچە، نۆۋەتتە خىتاي زاۋۇتلىرىدا مەجبۇرىي ئىشقا سېلىنىۋاتقان ئۇرۇق-تۇغقانلىرى ياكى تونۇش-بىلىشلىرى ھەرگىزمۇ خىتاي ھۆكۈمەت تاراتقۇلىرىدا دېيىلگىنىدەك «يېزا ئېشىنچا ئەمگەك كۈچلىرى» بولماستىن، بەلكى ئالىي مەلۇماتلىق كىشىلەر ئىكەن. يەنى ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى ئالىي مەكتەپلەردە ئوقۇغان، ھۆكۈمەت ئورگانلىرى، دوختۇرخانا ۋە باشقا كەسپىي ئورۇنلاردا خىزمەت قىلىۋاتقان ياكى تىجارەت قىلىپ ئۆز تۇمۇشىنى ياخشى قامداۋاتقان يوقىرى سەۋەيىلىك بىلىم ئىگىلىرى ئىكەن.

باۋارىيە پارلامېنتىدا «ئۇيغۇرلارنىڭ ۋەزىيىتى توغرىسىدا ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنى» ئۆتكۈزۈلدى

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

6-مارت كۈنى مەركىزى گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھرىدە بولغان باۋارىيە شىتاتىنىڭ پارلامېنتىدا سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيەسىدىن بولغان پارلامېنتنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ماركۇس رىندېرسپاچېر ئەپەندىنىڭ رىياسەتچىلىكى بىلەن «ئۇيغۇرلارنىڭ ۋەزىيىتى توغرىسىدا ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنى» ئۆتكۈزۈلگەن.

يىغىندا ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي، مەدەنىيەت جەھەتلەردىن خىتاينىڭ قاتتىق باستۇرۇشلىرىغا ئۇچراۋاتقانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلگەن.

يىغىندا ماركۇس ئەپەندى باشلىق باۋارىيە پارلامېنتىنىڭ بىر قىسىم ئەزالىرى، «ياۋروپا شەرقىي تۈركىستان بىرلىكى» نىڭ رەئىسى ئەسقەرجان قاتارلىقلار نۇتۇق سۆزلىگەن.

«ياۋرۇپا شەرقىي تۈركىستان بىرلىكى» نىڭ رەئىسى ئەسقەرجان بۇ خۇسۇستا زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغاندا ئالدى بىلەن باۋارىيە پارلامېنتىنىڭ ئۆتكەن يىلى قارار قوبۇل قىلىپ ئۇيغۇرلارغا ئىگە چىقىشنى تەشەببۇس قىلغانلىقىنى ئەسكەرتىپ ئۆتتى. ئۇ سۆزىدە بۈگۈنكى بۇ يىغىندا «ئاۋسترالىيە ئىستراتېگىيەلىك سىياسەت ئىنىستىتۇتى» 1-مارت ئېلان قىلغان ئۇيغۇرلارنىڭ مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىنىۋاتقانلىقى توغرىسىدىكى دوكلاتنىڭ روھىغا بىنائەن ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ئېغىر ۋەزىيىتىنىڭ، بولۇپمۇ جازا لاگېرلىرى مەسىلىسىنىڭ ئەتراپلىق تونۇشتۇرۇلغانلىقىنى بايان قىلدى.

«يەھۇدىيلار قىرغىنچىلىقى مۇزېيى» دىكى مۇھاكىمە: «ئۇيغۇرلار دۇچ كېلىۋاتقان سىستېمىلىق زىيانكەشلىك»

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئامېرىكانىڭ پايتەختى ۋاشىنگتون شەھىرىگە ئامېرىكانىڭ ئۆزىدىن ياكى چەتئەللەردىن كەلگەن ساياھەتچىلەرنىڭ كۆپىنچىسى زىيارەت قىلىپ ئۆتىدىغان ساياھەت نۇقتىلىرىنىڭ بىرى «يەھۇدىي قىرغىنچىلىقى خاتىرە مۇزېيى» ھېسابلىنىدۇ. چۈنكى بۇ مۇزېيخانا بۇنىڭدىن 70 يىللار ئىلگىرى يۈز بەرگەن ئىنسانىىيەت تارىخىدىكى بىر قېتىملىق تارىخىي قىرغىنچىلىقنىڭ باشلىنىشى، يۇقۇرى پەللىگە چىقىشى ھەمدە ئاخىرقى ھېسابتا مىليونلىغان يەھۇدىينىڭ قىرىلىپ تۈگىشى بىلەن خۇلاسىلىنىشىدەك ئاچچىق تىراگېدىيەنى كىشىلەرنىڭ يادىغا سالىدۇ.

ئۇيغۇرل دىيارىنىڭ ئىسمى-جىسمىغا لايىق ساقچى دۆلىتىگە ئايلىنىش بىلەن بىرگە تەدرىجى ھالدا يەنە بىر قېتىملىق زور قىرغىنچىلىقنىڭ ھىدلىرى كېلىۋاتقانلىقى توغرىسىدا تۈرلۈك پىكىرلەر ئوتتۇرىغا چىقىۋاتقاندا 5-مارت كۈنى كەچقۇرۇن ۋاشىنگتون شەھرىدىكى «يەھۇدىي قىرغىنچىلىقى خاتىرە مۇزېيى»دا ئۇيغۇرلارغا بېغىشلانغان بىر قېتىملىق مۇھاكىمە يىغىنى ئېچىلدى.

مەزكۇر مۇزېي قارمىقىدىكى «سايمون-سىكيود قىرغىنچىلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش مەركىزى» نىڭ مۇدىرى نېياۋمى كىكولېر خانىم ئالدى بىلەن سۆز ئېلىپ، يىغىن ئەھلىگە ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالى ھەققىدە ئومۇمى چۈشەنچە بەردى. بولۇپمۇ خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ھازىر پۈتكۈل ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ ئوندىن بىرىنى ئاللىقاچان لاگېرلارغا سولاپ بولغانلىقىنى، ئەمدىلىكتە بۇ تۇتقۇن ھەركىتىنىڭ يېڭىدىن ئوتتۇرىغا چىقىۋاتقان مەجبۇرىي ئەمگەككە يول ئېچىۋاتقانلىقىنى، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ بولسا قىلمىشنى ئاقلاپ ئۆزلىرىنىڭ تېرورلۇققا ۋە دىنىي ئەسەبىيلىككە قارشى تۇرىۋاتقانلىقىنى پەش قىلىۋاتقانلىقىنى سۆزلەپ كېلىپ: «بىز بۇ مۇزېيخانىدا يەھۇدىيلارنىڭ ناتسىستلار دەۋرىدە قانداق زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلىقىنى تونۇشتۇرۇپ كەلگەن ئىدۇق. ئەمدى بۇ خىلدىكى ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتنىڭ يەنە بىر قېتىم تەكرارلىنىىشىغا قانداق مۇئامىلەدە بولۇشنىڭ ۋاقتى كەلدى،» دېدى.

ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىدە ئىلھام توختى ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ ۋەزىيىتى ھەققىدە يىغىن ئۆتكۈزۈلدى

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

4-مارت كۈنى چۈشتىن كېيىن، ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسى بىناسىدا «ياۋروپا بىلەن ئامېرىكانىڭ ئۇيغۇرلار ۋەزىيىتىدىكى ئورتاق ئەندىشىسى »تېمىسىدا مەخسۇس يىغىن ئۆتكۈزۈلدى. ئامېرىكا كېڭەش پالاتاسىنىڭ قارمىقىدىكى تاشقى ئىشلار كومىتېتى بىلەن ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ ۋاشىنگتوندىكى ئىش بېجىرىش ئورنى بىرلىكتە ئۇيۇشتۇرغان مەزكۇر يىغىن، ياۋرۇپا ئىتتىپاقىنىڭ ئەڭ ئالىي كىشىلىك ھوقۇق مۇكاپاتى بولغان «ساخاروف كىشىلىك ھوقۇق مۇكاپاتى» بېرىلگەن خىتاي تۈرمىسىدىكى ئۇيغۇر ئۆكتىچى زىيالىيسى ئىلھام توختىنىڭ شەرىپىگە بېغىشلانغان.

يىغىنغا ئىلھام توختىنىڭ ئامېركادىكى قىزى جەۋھەر ئىلھام ئالاھىدە تەكلىپ قىلىنغاندىن سىرت يىغىنغا ئاساسلىقى كېڭەش پالاتاسىنىڭ بىر قىسىم مۇھىم ئەزالىرى ۋە ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ ۋاشنگتوندىكى ئىش بېجىرىش ئورنىنىڭ خادىملىرى ھەمدە ئامېرىكا ۋە بىر قىسىم خەلقئارا ئاخبارات ۋاسىتىلىرىنىڭ مۇخبىرلىرى قاتناشتى.

يىغىندا ئالدى بىلەن ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ ۋاشنگتوندىكى ئىش بېجىرىش ئورنىنىڭ دىرېكتورى جوسېف دان 2014-يىلى « دۆلەتنى پارچىلاشقا قۇتراتقۇلۇق قىلىش» جىنايىتى بىلەن ئۆمۈرلۈك قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان، ئۇيغۇرلارنىڭ ئەقەللىي ھەق-ھوقۇقلىرى ئۈچۈن كۈرەش قىلغان زىيالىي ئىلھام توختىنىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ «ساخاروف كىشىلىك ھوقۇق مۇكاپاتى» غا ئېرىشكەنلىكىنى تەبرىكلەيدىغانلىقىنى، ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ بۇ مۇكاپات ئارقىلىق خىتاي ھۆكۈمىتىنى ئىلھام توختىنى دەرھال قويۇپ بېرىشكە ۋە ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ ھەق-ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىشقا چاقىرىدىغانلىقىنى تەكىتلىدى. ئۇ يەنە، بىراق ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ مەزكۇر مۇكاپاتىنى ئىلھام توختىنىڭ ئۆز قولى بىلەن تاپشۇرۇۋېلىشى مۇمكىن بولمىغاندىن سىرت يەنە 2017- يىلىدىن بۇيان ئۇنىڭ ھېچ قانداق خەۋىرى يوقلۇقىدىن چوڭقۇر ئەندىشە قىلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى.

ۋاشىنگتون شەھىرىدە د ئۇ ق نىڭ تارماق ئىشخانىسى ئېچىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر يېڭىلىقلار پائالىيەتلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

يىللاردىن بۇيان مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر داۋاسىنىڭ كىچىكلىكتىن زورىيىپ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى كۆپلىگەن كىشىلەرگە تونۇشلۇق بولۇشتەك بىر دۇنياۋى سەۋىيەگە يېتىشىدە ھەرقايسى ئۇيغۇر تەشكىلاتلىرىنىڭ ۋە پىداكارلىرىنىڭ ھارماي-تالماي داۋام قىلىپ كەلگەن پائالىيەتلىرى مۇھىم رول ئويناپ كەلمەكتە. شۇ قاتاردا گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرىدىكى دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (د ئۇ ق) بۇ جەھەتتە ئەڭ ۋەزىپىلەرنى ئورۇنلاپ كېلىۋاتقان تەشكىلاتلارنىڭ بىرىدۇر.

د ئۇ ق ھازىرغا قەدەر ياۋروپا ۋە ئامېرىكادىكى ھۆكۈمەتلەرنىڭ بىردەك ئېتىراپ قىلىشىغا ئېرىشكەن مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەڭ ئالىي تەشكىلاتى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ ھۆرلۈكى، دېموكراتىيە ۋە كىشىلىك ھەقلىرىنى تىنچ شەكىلدە قولغا كەلتۈرۈش، شۇ ئارقىلىق ئەڭ ئاخىرىدا ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز تەقدىرىنى ئۆزلىرى بەلگىلىشىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن كۈرەش قىلىپ كەلمەكتە. ئۆزلىرىنىڭ بۇ ھەقتىكى نىزامنامىسىدە بۇ ھەقتە «د ئۇ ق بىر خەلقئارالىق تەشكىلات بولۇپ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىچى ۋە سىرتىدىكى بارلىق ئۇيغۇرلارنىڭ ئورتاق مەنپەئەتىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ» دەپ كۆرسىتىلگەن بولۇپ، ئىزچىل ئۇيغۇر داۋاسىنىڭ كەلگۈسىگە ئۈمىد ۋە ئىشەنچ ئاتا قىلىپ كەلمەكتە. د ئۇ ق نىڭ بۇ جەھەتتىكى خىزمەتلىرىنىڭ يەنە بىر مۇۋەپپەقىيىتى ئامېرىكىنىڭ پايتەختى ۋاشىنگتون شەھىرىدە تارماق ئىشخانىسىنىڭ ئېچىلىشىدا ئەكس ئەتتى.

رەيھانگۈل خانىم: لاگېرىدا نېمە ئىشلار بولۇۋاتقانلىقىنى بىلمەيمىز، ھۆكۈمەت بىزنىڭ مىدىرلىشىمىزنىمۇ بىلىدۇ

يوللانغان ۋاقتى:2020-03-08| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتاي لاگېرلار مەسىلىسىدە خەلقئارا جامائەت پىكىرىنىڭ بېسىمىغا ئۇچرىغاندىن كېيىن، ئۇيغۇرلاردىن ئاز ساندىكى بىر تۈركۈم كىشىلەرنىڭ چەتئەلگە چىقىپ-كىرىشىگە رۇخسەت قىلغانلىقى مەلۇم. مانا بۇ پۇرسەتتە، 3 ئاينىڭ ئالدىدا ئۈرۈمچىدىن ئامېرىكىغا چىققان رەيھانگۈل خانىم، بۈگۈن رادىئومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، لاگېرلار قۇرۇلغان ئۈچ يىلدىن بۇيان ئۆزىنىڭ لاگېر سىرتىدا كۆرگەن-ئاڭلىغانلىرى ھەققىدە مەلۇمات بەردى. لاگېرنىڭ ئىچىدە نېمە ئىشلار بولۇۋاتقانلىقىنى بىلىشنىڭ مۇمكىنسىزلىكىنى تەكىتلىگەن رەيھانگۈل خانىم، ھۆكۈمەت تەرەپنىڭ بولسا ئۇيغۇرلارنىڭ كۈندىلىك يۈرۈش-تۇرۇشىنى تولۇق كۆزىتىپ تۇرۇۋاتقانلىقىنى ئاشكارىلىدى.

بىر پەرزەنتى ئامېرىكىدا ئوقۇۋاتقان رەيھانگۈل خانىم، كۈتۈلمىگەن بىر پۇرسەت بىلەن ئامېرىكىغا كېلىپ 3 ئايدىن كېيىن زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۈرۈمچى ۋەزىيىتى ھەققىدە مەلۇمات بەردى. 2017 ‏-يىلىنىڭ بېشىدىن باشلاپ ۋەزىيەتتە ئۇشتۇمتۇت ئۆزگىرىش بولغانلىقىنى تىلغا ئالغان رەيھانگۈل خانىم؛ ئەڭ دەسلەپتە ئۈرۈمچىدىكى مەشھۇر شەخسلەرنىڭ تۇتۇلغانلىقى ھەققىدە جەمئىيەتتە مىش-مىش گەپ تارقالغانلىقى، ئۇنىڭدىن كېيىن ئۈرۈمچىدىكى 6 ‏-ئوتتۇرا ۋە 17 ‏-ئوتتۇرا قاتارلىق غوللۇق ئوتتۇرا مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ غايىب بولۇپ كېتىشكە باشلىغانلىقىنى بايان قىلدى.