ئۇيغۇر سەنئىتى ۋە مەدەنىيىتى ميۇنخېندا ئالقىشقا ئېرىشتى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-10| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر يېڭىلىقلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

6-ئىيۇل گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرىدىكى تەركىبىدە 80 تەشكىلاتى بولغان «ئىختىيارىي مۇلازىمەت تەشكىلاتلار بىرلىكى» شەھەرنىڭ ئاۋات سودا رايونى بولغان مەريەم مەيدانىدا «ئۆزىگە ياردەم» نامىدا ھەرقايسى مىللەتلەرنىڭ مەدەنىيەت-سەنئىتىنى كۆرەك قىلىش پائالىيىتى ئۇيۇشتۇرغان. ھەر 2 يىلدا بىر قېتىم ئۆتكۈزۈلىدىغان بۇ پائالىيەتتە ميۇنخېن شەھىرىدىكى «ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ مەدەنىيىتى ۋە مۇكەممەللىكىنى ئىلگىرى سۈرۈش جەمئىيىتى» بىلەن «گېرمانىيە ئۇيغۇر ئانىلار بىرلىكى» نومۇر كۆرسىتىپ، يەرلىك ئاۋام ۋە چەتئەللەردىن كەلگەن ساياھەتچىلەرنىڭ قىزغىن ئالقىشلىرىغا سازاۋەر بولغان.

قەشقەر يېڭىشەھەردە 22 ياشلىق ئالىمجان ئەمەت لاگېرغا ئەكېتىلىپ 40 كۈندىن كېيىن جەسىتى چىققان

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-10| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى جازا لاگېرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى نۆۋەتتە دۇچ كېلىۋاتقان مەسىلىلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

قەشقەر يېڭىشەھەرلىك مۇھاجىرلاردىن بىرى بۈگۈن رادىيومىزغا مەكتۇپ يوللاپ، يېڭىشەھەر پارتىيە مەكتىپىنىڭ قوغداش خادىمى ئالىمجان ئەمەتنىڭ ئۆتكەن يىلنىڭ ئوتتۇرىلىرى لاگېرغا ئەكېتىلىپ، 40 كۈندىن كېيىن ئائىلىسىگە جەسىتى بېرىلگەنلىكىنى خەۋەر قىلدى. مۇخبىرىمىزنىڭ قەشقەر يېڭىشەھەرگە قارىتا ئېلىپ بارغان تېلېفون زىيارەتلىرى داۋامىدا ئالاقىدار خادىملار بۇ ئۇچۇرنىڭ توغرىلىقىنى دەلىللىدى. ئالىمجان ئەمەتنىڭ خىزمەت ئورنىدا يوشۇرۇنچە ناماز ئوقۇغانلىقى يەنى ئىشارەت نامىزى ئوقۇغانلىقى ئۈچۈن لاگېرغا ئەكېتىلگەنلىكى ئىلگىرى سۈرۈلمەكتە.

دۇنيادىكى 14 دۆلەت، 22 شەھەردە «5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى» نىڭ 10 يىللىقى خاتىرىلەنمەكتە

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-10| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر يېڭىلىقلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى 6-ئاينىڭ 11-كۈنى چاقىرىق ئېلان قىلىپ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى ئەللىرىدىكى ئۇيغۇرلار مەركەزلىشىپ ئولتۇراقلاشقان دۆلەتلەردە «5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى» نىڭ 10 يىللىقىنى كەڭ كۆلەمدە خاتىرىلەشنى تەشەببۇس قىلغان ئىدى.

چاقىرىقتا «ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقىنىڭ 10 يىللىقىنى پۈتۈن دۇنيا مىقياسىدا كەڭ كۆلەمدە خاتىرىلەش ۋە بۇ ئارقىلىق كوممۇنىست خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ئۇيغۇر خەلقى ئۈستىدىن يۈرگۈزۈۋاتقان ئىنسان قېلىپىدىن چىققان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى، بېسىم ۋە زۇلۇم سىياسىتىنى شۇنداقلا مىللىي مەۋجۇتلۇقى تارىختىن بۇيان كۆرۈلۈپ باقمىغان دەرىجىدە جىددىي تەھدىتكە دۇچ كېلىۋاتقان خەلقىمىزنىڭ يۈرەك ساداسىنى دۇنيا جامائەتچىلىكىگە تېخىمۇ ئۈنۈملۈك ھەم جانلىق شەكىلدە ئاڭلىتىش نۆۋەتتىكى ئەڭ ئاساسلىق ۋەزىپىمىزدىن ئىبارەتتۇر» دېگەن ئىبارىلەرگە ئورۇن بېرىلگەن ئىدى.

دولقۇن ئەيسا ئامېرىكانىڭ گېرمانىيەدىكى باش ئەلچىسى رىچارد گرېنېل بىلەن كۆرۈشتى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-05| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر د ئۇ ق غا ئالاقىدار خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى بېرلىندا ئامېرىكانىڭ گېرمانىيەدىكى باش ئەلچىسى رىچارد گرېنېل ئەپەندى بىلەن ئايرىم كۆرۈشۈپ، سۆھبەت ئېلىپ باردى.

ئامېرىكانىڭ گېرمانىيەدىكى ئەلچىخانىسىنىڭ تەكلىپى بىلەن 3-ئىيۇل كۈنى د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا پايتەخت بېرلىنغا بېرىپ، باش ئەلچى رىچارد گرېنېل ئەپەندى بىلەن بىر سائەتكە يېقىن سۆھبەت ئېلىپ بارغان.

سۆھبەت مۇقەددىمىسىدە دولقۇن ئەيسا ئەپەندى ئامېرىكا باش ئەلچىسىگە ئۇيغۇر دىيارىنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى ۋە نۇقتىلىق ھالدا جازا لاگېرلىرى مەسىلىسى شۇنداقلا د ئۇ ق توغرىسىدا مەلۇمات بەرگەن. باش ئەلچى سۆزىدە ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنىڭ ئۆزىگە ناتونۇش ئەمەسلىكىنى، ئۇيغۇرلارنىڭ ئومۇمىي ۋەزىيىتىنى يېقىندىن كۆزىتىپ كېلىۋاتقانلىقىنى، جازا لاگېرلىرى مەسىلىسىدە ئۆزىنىڭ قولىدىن كېلىشىچە ھەرىكەتتە بولىدىغانلىقىنى ئىپادە قىلغان.

«5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى» نىڭ 10 يىللىق خاتىرىسىدە

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-05| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى يېڭىلىقلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

2009-يىلىدىكى «5-ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقى» ئۇيغۇر ھازىرقى زامان تارىخىدىكى مۇھىم ۋەقەلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. 10 يىلدىن بۇيان مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار بۇ قانلىق ۋەقەنى ھەر يىلى خاتىرىلەپ كەلمەكتە.

مەزكۇر ۋەقە ھەققىدە ئەينى ۋاقىتتا خىتاي ھۆكۈمەت تاراتقۇلىرىدا بېرىلگەن خەۋەرلەردە بۇ نامايىشنى «5-ئىيۇل توپىلىڭى» ياكى «5-ئىيۇل ئۇرۇش، چېقىش ۋە زوراۋانلىق ۋەقەسى» دېگەندەك ناملار بىلەن ئاتىغان.

«شىنجاڭ خەۋەر تورى» نىڭ 2009-يىلى 7-ئاينىڭ 22-كۈنىدىكى خەۋىرىدە خىتاي مەملىكەتلىك مىللىي ئىشلار كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى ۋۇ سىمىن شۇ كۈنى مۇخبىرلارغا ئېلان قىلغان قىلغان باياناتى بېرىلگەن. ۋۇ سىمىن شۇ كۈنكى باياناتىدا «ئۈرۈمچىدە يۈز بەرگەن ‹ئۇرۇش، چېقىش ۋە بۇلاش ۋەقەسى› دە 7-ئاينىڭ 16-كۈنىگە قەدەر 197 ئادەم ئۆلدى. 68 مىليون 950 مىڭ يۈەنلىك قىممەتكە ئىگە مال-مۈلۈك زىيانغا ئۇچرىدى. 108 جەسەتنىڭ كىملىكى ئېنىقلاندى، بۇنىڭ ئىچىدىكى بىگۇناھ ئۆلتۈرۈلگەن 39 كىشى ئۈچۈن 8 مىليون يۈەن نەپىقە ۋە ھەر بىر كىشى ئۈچۈن 560 مىڭ يۈەندىن دەپنە پۇلى بېرىلدى. ۋەقەدە ئۆلتۈرۈلگەن بىگۇناھ ئادەملەرنىڭ ھەممىسىگە 400 مىڭ يۈەندىن نەپىقە بېرىلىشكە باشلىدى» دېگەن.

ئۇيغۇر دىيارىنىڭ چېگرا رايونلىرىدىكى ئاھالىلەر كۆچۈرۈلمەكتىكەن

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-05| سەھىپە: خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلار زىچ ئولتۇراقلاشقان جايلاردىكى ئۇيغۇرلارنى ئاتالمىش «نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش» نامىدا باشقا جايلارغا يۆتكەۋاتقانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلۈۋاتقان پەيتتە تاغلىق چېگرا رايونلاردىكى يەرلىك ئاھالىلەرمۇ ئاتالمىش «بىخەتەر ئۆي» لەرگە كۆچۈرۈلمەكتىكەن.

شىنخۇا تورىنىڭ 5-ئىيۇلدىكى مۇناسىۋەتلىك خەۋىرىگە قارىغاندا، تاشقورغان ناھىيەسىنىڭ چېگرا بويلىرىدىكى يەرلىك ئاھالىلەر تۈزلەڭلىك رايونلىرىغا كۆچۈرۈلۈشكە باشلىغان. ئاساسىي نوپۇسى تاجىكلاردىن تەشكىل تاپقان تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيەسىنىڭ چېگرا بويلىرىدىكى بۇ جايلار تاجىكىستان، ئافغانىستان ۋە پاكىستان قاتارلىق ئۈچ دۆلەت بىلەن چېگرالىنىدىكەن.

خەۋەردە بۇ يەرنىڭ ناھىيە بازىرىغا بەك يىراق بىر تاغلىق رايون ئىكەنلىكى، يەرلىك ئاھالىنىڭ ئاساسلىقى چارۋا بېقىش ئارقىلىق تۇرمۇش كەچۈرىدىغانلىقى، شۇ سەۋەبلىك بۇ جايدا ئاتالمىش «نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش» تىكى «مۇستەھكەم ئىستىھكام ئۇرۇشى» نىڭ ئېلىپ بېرىلىۋاتقانلىقى بايان قىلىنغان. 

كەنت سېكرېتارى: «بۇيرۇققا ئاساسەن ئۆيۈمنىڭ تېمىدىكى مېھراب شەكىللىك ئويۇقنى تۆت چاسىغا ئۆزگەرتتىم»

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خىتايلاشتۇرۇش سىياسىتى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى نۆۋەتتە دۇچ كېلىۋاتقان مەسىلىلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

مەلۇم بولۇشىچە، خىتاينىڭ «دىنىي ئەسەبىيلىككە قارشى تۇرۇش» نامىدىكى سىياسىي بوران-چاپقۇنى مەسچىتلەرنى ئۆرۈش، مەسچىت مۇنارلىرىنى يىقىتىش باسقۇچىدىن ئۆتۈپ ئاھالىلەرنىڭ ئۆي-ئىمارەتلىرىدىكى مېھراب ۋە ھىلال ئاي شەكىللىرىنىمۇ ئامان قويمىغان.

ئۆتكەن ھەپتە ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردىكى بىر ۋىدىيولۇق ئۇچۇردا ئۇيغۇر رايونىنىڭ مەلۇم بىر جايىدا بىر ئايالنىڭ ئۆز ئۆيىنىڭ تورۇسىدىكى لىم ياغاچقا نەقىشلەنگەن نەقىشلەرنى گۈرجەك بىلەن سويۇپ چىقىرىۋاتقانلىقى كۆرسىتىلگەن. ئۇنىڭ ئالدىدا راىيومىزغا كەلگەن ئىنكاسلاردا غۇلجىنىڭ ھەرقايسى يېزىلىرىدىكى ئۆي-ئىمارەتلەرنىڭ مىللىي پاسوندىكى نەقىشلىرىنىڭ تۆكۈلۈۋاتقانلىقى مەلۇم قىلىنغان ئىدى.

خوتەندىكى بىر كەنت سېكرېتارىنىڭ دەلىللىشىچە، بۇلتۇردىن باشلاپ مېھراب شەكىللىك كۆرۈنۈشلەرمۇ «دىنىي ئەسەبىيلىكنىڭ ئالامىتى» دەپ قارىلىپ، ئاھالىلەرنىڭ ئۆي-ئىمارەتلىرىگە نەقىشلەنگەن مېھرابلار تۈزلىۋېتىلگەن ياكى تۆت چاسا شەكلىگە كەلتۈرۈلگەن.

«ۋايس خەۋەرلىرى» دە «ئۇلار بىزنى كېچىدە تۇتقۇن قىلىدۇ» ناملىق ھۆججەتلىك پروگرامما تارقىتىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى يېڭىلىقلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

HBO قانىلىغا قاراشلىق VICE NEWS (ۋايس خەۋەرلىر) » پروگراممىسىدا 29-ئىيۇن كۈنى «ئۇلار بىزنى كېچىدە تۇتقۇن قىلىدۇ—خىتايدىكى غايىب بولۇۋاتقان مۇسۇلمانلار» ناملىق ھۆججەتلىك پروگرامما تارقىتىلدى. مەزكۇر پروگراممىنىڭ يېرىم سائەتلىك تولۇق نۇسخىسى كېيىن يۇتۇب تورىغا قويۇلدى. پروگراممىنىڭ چۈشەندۈرۈلۈشىدە خىتايدىكى ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ داۋاملىق نازارەت ۋە زالىم سىياسەتلەر تۈپەيلى قاباھەتلىك دىستوپىيەنى باشتىن كەچۈرۈۋاتقانلىقى ۋە بىر مىليوندىن ئوشۇق كىشىنىڭ ھازىر بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى تەرىپىدىن «زور كۆلەملىك تۇتۇپ تۇرۇش لاگېرلىرى» دەپ ئاتىلىۋاتقان ئورۇنلاردا قاتتىق مەخپىي ھالدا تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقانلىقى، نۇرغۇن بالىلارنىڭ ھۆكۈمەت تەرىپىدىن يېتىمخانىلارغا يىغىۋېلىنىپ، خىتاي مەدەنىيىتى بويىچە تەربىيەلىنىۋاتقانلىقىدىن ئىبارەت مەلۇماتلار بېرىلگەن.

«ۋايس خەۋەرلىرى» نىڭ مۇخبىرى ئىسابېللا يوڭمۇ پروگراممىنىڭ كىرىش قىسمىدا بۇ يەردە مۇخبىرلارنىڭ ھەرىكىتى قاتتىق چەكلەنگەنلىكتىن ساياھەتچى قىياپىتىدە بۇ رايونغا كەلگەنلىكىنى ۋە كۆرۈنۈشلەرنىڭ كۆپىنچىسىنىڭ مەخپىي تارتىلغانلىقىنى بايان قىلىدۇ. ئۇ ئۈرۈمچى دۆڭكۆۋرۈكتىكى «چوڭ بازار» دا ساياھەتچى قىياپىتىدە ئايلىنىۋاتقاندا كوچىلارنىڭ ھەممىلا يېرىدە ئوخشىمىغان تۈركۈمدىكى ساقچىلار ۋە قوراللىق ساقچىلارنىڭ توختىماي ئەتراپنى چارلاپ يۈرىدىغانلىقىنى، ئۇيغۇرلارنىڭ ھەتتا بىر دۇكانغا كىرىش ئۈچۈنمۇ چوقۇم تەكشۈرۈش پونكىتىدىن ئۆتىدىغانلىقىنى ۋە ھەممە كىشىنىڭ ئۆزىنى ئۇيغۇرغا ئوخشىتىپ قالغانلىقىنى بايان قىلىدۇ. ئۇ ئۆزى كىرگەن بىر كىچىك بىر سودا سارىيىنىڭ تورۇسىدا ھەر ئىككى مېتىردە بىردىن كامېرا بارلىقىنى، مۇشۇ كىچىككىنە سودا ساراي ئىچىدىلا 40 كامېرانى ساناپ چىققانلىقىنى بايان قىلىدۇ.

«جەنۇبىي گېرمانىيە گېزىتى»: خىتاي ئۇيغۇرلارنى ئىككىنچى دەرىجىلىك پۇقراغا ئايلاندۇرماقچى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر شەرقىي تۈركىستان خەۋىرى

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

«جەنۇبىي گېرمانىيە گېزىتى» دە ئۇيغۇر مەسىلىسى بويىچە خەلقئاراغا تونۇلغان مۇتەخەسسىس ئادرئان زېنز بىلەن جازا لاگېرلىرى توغرىسىدا ئۆتكۈزۈلگەن بىر سۆھبەت ماقالىسى ئېلان قىلىندى.

3-ئىيۇل گېرمانىيەدىكى مەشھۇر ئاخبارات ۋاسىتىلىرىدىن بىرى بولغان «جەنۇبىي گېرمانىيە گېزىتى» دە «خىتاي ئۇيغۇرلارنى ئىككىنچى دەرىجىلىك پۇقراغا ئايلاندۇرماقچى» سەرلەۋھەلىك زور ھەجىملىك بىر ماقالە ئېلان قىلىندى.

ماقالىنىڭ باش قىسمىغا «خىتاي ھاكىمىيىتى يېقىندىن بۇيان پۇقرالارغا بولغان نازارەت كۆلىمىنى زور دەرىجىدە كېڭەيتتى، بولۇپمۇ شىنجاڭدىكى ئۇيغۇرلارغا بولغان نازارەتنى مىسلىسىز دەرىجىدە كۈچەيتتى. شىنجاڭ مەسىلىسى بويىچە مۇتەخەسسىس ئادرئان زېنز بېيجىڭنىڭ خىتايدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرگە نېمە ئۈچۈن قاتتىق زەربە بېرىدىغانلىقىنى چۈشەندۈردى،» دەپ يېزىلغان.

ئەنگلىيەنىڭ ئېكسېتېر شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلگەن ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا ئۇيغۇر مەسىلىسىمۇ ئاڭلىتىلدى

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ئۇيغۇر خەۋەرلىرى خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

27-29-ئىيۇن كۈنلىرى ئەنگلىيەنىڭ ئېكسېتېر ئۇنىۋېرسىتېتىدا «ئالەمشۇمۇل مەركىزىي ئاسىيا» تېمىسىدا 16-قېتىملىق ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى بولۇپ ئۆتتى. بۇ يىغىننى ياۋروپا مەركىزىي ئاسىيا تەتقىقاتى جەمئىيىتى ئۇيۇشتۇردى. يىغىنغا ياۋروپا ۋە مەركىزىي ئاسىيا دۆلەتلىرىدىن كەلگەن 200 دىن ئوشۇق ئالىم قاتناشتى.

«تۇران» ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى، تارىخ پەنلىرى دوكتورى ئابلەت كامالوفنىڭ ئېيتىشىچە، بۇ يىغىندىكى كۆپلىگەن دوكلاتلار ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە بېغىشلانغان ئىكەن.

ئابلەت كامالوف مەزكۇر يىغىندا يەنە يۇمىلاق ئۈستەل سۆھبىتى ئۇيۇشتۇرۇلۇپ، ئۇلاردىمۇ ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ مۇھاكىمە قىلىنغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى ۋە مۇنداق دېدى: «بۇ يىغىندا ئۇيغۇر ئېلىدىكى يىغىۋېلىش لاگېرلىرى ئالىملارنىڭ دىققەت مەركىزىدە بولدى. يۇمىلاق ئۈستەل سۆھبىتىگە قاتناشقان ئالىملار مىليونلىغان ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز ۋە باشقا يەرلىك خەلقلەر تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان يىغىۋېلىش لاگېرلىرىنىڭ ھەر خىل ئامىللىرىنى مۇھاكىمە قىلدى. ئۇلار خەلقئارا ئىلىم ساھەسىدىكىلەرنى ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي كىملىكىنى ۋە مەدەنىيىتىنى يوقىتىشقا قارىتىلغان خىتاي سىياسىتىنى پاش قىلىشقا چاقىردى.»