ئادريان زېنز: «ئاتالمىش ‹تەربىيەلەش مەركەزلىرى› زادى قانداق جاي؟» (2)

يوللانغان ۋاقتى:2019-08-14| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ «تەربىيەلەش مەركەزلىرى» ھەققىدىكى تۈرلۈك پەردازلاش خاراكتېرلىك تەشۋىقاتلىرى كۆپلەپ ئوتتۇرىغا چىقىۋاتقاندا گېرمانىيەلىك مۇتەخەسسىس، دوكتور ئادريان زېنز بۇ خىلدىكى مۇئەسسەسەلەرنىڭ خاراكتېرىگە قايتىدىن قاراپ چىقتى. ئۇنىڭ مۇشۇ ئەھۋاللارنى ئومۇملاشتۇرۇپ «مېڭە يۇيۇش، ساقچىلار مۇھاپىزىتى ۋە مەجبۇرىي قاماق» تېمىسىدا يېزىپ چىققان ماقالىسىدە ئالاھىدە تەكىتلەنگەن نۇقتىلارنىڭ بىرى «كەسپىي تەربىيەلەش مەكتىپى» دەپ ئاتىلىۋاتقان لاگېرلارنىڭ مائارىپ سىستېمىسىغا خاس خاراكتېرگە ئىگە بولماسلىقىدۇر.

ئادريان زېنز: «ئاتالمىش ‹تەربىيەلەش مەركەزلىرى› زادى قانداق جاي؟» (1)

يوللانغان ۋاقتى:2019-08-14| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

خەلقئارانىڭ كۈچلۈك بېسىمى ۋە پولاتتەك پاكىتلار ئالدىدا «بىزدە ھېچقانداق لاگېر مەۋجۇت ئەمەس» دەپ كېلىۋاتقان خىتاي ھۆكۈمىتى ئاخىرى بۇ جايلارنى «كەسپىي تەربىيەلەش مەكتىپى» دەپ پەردازلاشقا ئۆتتى. ئەمما شۇنىڭدىن كېيىن بۇ تېما تېخىمۇ بەكرەك كىشىلەرنىڭ دىققەت مەركىزىدە بولۇشقا باشلىدى. بولۇپمۇ گېرمانىيەلىك مۇتەخەسسىس ئادريان زېنز ئۆزى ئىگىلىگەن سانلىق مەلۇماتلارنى ئومۇملاشتۇرۇپ «ھازىر ئاز دېگەندىمۇ بىر يېرىم مىليون كىشى لاگېرغا قامالغان. بۇ سان ئاللىقاچان قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنىپ بولغان كىشىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ» دېگەن يەكۈننى ئوتتۇرىغا قويغاندىن كېيىن خىتاي تەرەپنىڭ بۇ لاگېرلارنىڭ قانداق «ئارامبەخش ماكان» ئىكەنلىكى توغرىسىدىكى تەشۋىقاتلىرى كۆپلەپ ئوتتۇرىغا چىقىشقا باشلىدى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا 2018-يىلىنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ خىتاي ھۆكۈمىتى بىر تۈركۈم چەتئەل دىپلوماتلىرىنى تەكلىپ قىلىپ، بىر قىسىم «تەربىيەلەش مەركەزلىرى» نى ئېكسكۇرسىيە قىلدۇردى. ئەمما شاھىدلار ۋە سۈنئىي ھەمراھ سۈرەتلىرى بۇ خىلدىكى ئېكىسكۇرسىيە نۇقتىلىرىنىڭ ئالدىن تەييارلانغان ئورۇنلار ئىكەنلىكىنى، ئېكىسكۇرسىيەچىلەر سۆزلەشكەن «كۇرسانتلار» نىڭ تاللانغان «ئارتىست مەھبۇسلار» ئىكەنلىكىنى قەيت قىلىۋاتقانلىقى مەلۇم.

«خىتاي دۈشمەن ئەمەس» ماۋزۇلۇق ئوچۇق خەت ھەققىدىكى مۇنازىرىلەر (1)

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-23| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

يېقىندا ئامېرىكىنىڭ شەرقىي ئاسىيا ۋە تىنچ ئوكيان ئىشلىرىغا مەسئۇل سابىق مۇئاۋىن تاشقى ئىشلار مىنىستىرى سۇسان سورنتون باشچىلىقىدىكى 5 نەپەر سىياسىيون ۋە ئىلىم ئەھلى پرېزىدېنت ترامپ ۋە ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىگە ئوچۇق خەت ئېلان قىلدى. «خىتاي دۈشمەن ئەمەس» دېگەن تېمىدا «ۋاشىنگتون پوچتىسى» گېزىتىدە ئېلان قىلىنغان مەزكۇر ئوچۇق خەتكە جەمئىي 95 كىشى ئىمزا قويغان.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ: «ئۇيغۇرلار ئەردوغاننى قانداق ياخشى كۆرىدۇ»

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-10| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئەردوغاننى تۇنجى قېتىم قايىل بولغان ۋاقتىم 97-يىلى ئىدى. شۇ چاغدا ئۇ ئىستانبۇلدىكى بىر باغچىغا پېشقەدەم دەۋاگەر ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننىڭ نامى بېرىلگەن ئىكەن. خىتاي ئەلچىخانىسى بۇ ھەقتە شۇ چاغدىكى ئىستانبۇل شەھەر باشلىقى ئەردوغاننى نارازىلىق بىلدۈرگەندە ئەردوغان «مەن ئىستانبۇلنىڭ شەھەر باشلىقى، بۇ شەھەرنى مەن باشقۇرىمەن، سىلەر بېيجىڭنى باشقۇرۇڭلار» دېگەن ئىكەن. بۇ گەپنى مەن تۈرك مەتبۇئاتلىرىدىن كۆرۈپ باقمىدىم. ئەمما 2009-يىلى «5-ئىيۇل پاجىئەسى» دە ئەردوغان خىتايدىكى قىزىق نۇقتىغا ئايلانغاندا، بۇ گەپلەرنى خىتاي تىلىدىكى تاراتقۇلارغا تارتىپ چىقىرىلدى.

تومۇز پاجىئەسىگە ئون يىل تولغاندا

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-10| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

بۇندىن ئون يىل بۇرۇنقى بۈگۈنكى كۈنلەردە مىللەت ھازىدار ئىدى. 26-ئىيۇن كۈنى خىتاينىڭ شاۋگۇەن شەھىرىدە ناھەق ئۆلتۈرۈلگەن قېرىنداشلىرىمىز ئۈچۈن ھەممە ئۇيغۇر دەۋاگەر ئىدى، ئادالەت تەلەپ قىلىشاتتى، بىگۇناھ جان ئۈزگەنلەر ئۈچۈن ماتەمدار ئىدى. خىتاينىڭ بىپەرۋالىقى، سادايىمىزنى مەنسىتمەسلىكى، غەزەپلىرىمىزگە ئېتىبارسىزلىقى سەۋەبلىك دىللار پەرىشان، تىللار لال، نېرۋىلار چاراسلاپ كەتكەن ئىدى. تور بەتلەر مۇسىبەت تۇتۇپ رەڭگىنى قارىغا ئۆزگەرتكەن، ئۈرۈمچىدە ئاياللار ئاق ياغلىق ئارتىپ قارىلىق تۇتقان، تويلار ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان، تور بەتلەردە ئادالەت، ھەققانىيەت، ئويغىنىش شوئارلىرى ياڭرىغان ئىدى.

راين بەررىي: «ب د ت نېمە ئۈچۈن خىتاينىڭ ‹ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايىتى› نى يېپىشىغا سەھنە ھازىرلاپ بېرىدۇ؟»

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىنىڭ 41-نۆۋەتلىك يىغىنى 24-ئىيۇن جەنۋەدە باشلانغان ئىدى. 12-ئىيۇلغىچە داۋام قىلىدىغان بۇ يىغىننىڭ بۈگۈنكى، يەنى 3-ئىيۇلدىكى كۈنتەرتىپىدە دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ تۈر ماسلاشتۇرغۇچىسى راين بەررىي ئۇيغۇر دىيارىنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇش بىلەن بىرگە ب د ت باش كاتىپىنىڭ بۇ مەسىلىدىن ئىزچىل ئۆزىنى قاچۇرغانلىقى ۋە ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشىنىڭ ئەركىن تۇنىيازغا ئوخشاش «خىتايپەرەس» لەرگە رايوننىڭ ۋەزىيىتى ھەققىدە «تەتۈر تەشۋىقات» ئېلىپ بېرىشى ئۈچۈن سەھنە ھازىرلاپ بەرگەنلىكىنى قاتتىق ئەيىبلەپ سۆز قىلغان.

راين بەررىي سۆزىنىڭ باشلانمىسىدا ئەڭ ئاۋۋال ئۇيغۇر دىيارىدىن بىر مىليوندىن ئۈچ مىليونغىچە ئۇيغۇرنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن «تۇتۇپ تۇرۇش لاگېرلىرى» غا قامالغاندىن كېيىن سىياسىي «مېڭە يۇيۇش» نىڭ تەسىرىگە ئۇچراۋاتقانلىقىنى قىسقىچە چۈشەندۈرگەن شۇنداقلا بۈگۈنكى زامان ئىنسانىيەت تارىخىدا يۈز بەرگەن بۇنداق بىر دەپسەندىچىلىكنىڭ ب د ت ۋە خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ دىققەت-ئېتىبارىنى تېخىچە يېتەرلىك دەرىجىدە قوزغىيالمىغانلىقىنى ئالاھىدە تىلغا ئالغان.

ئۇ سۆزىدە مۇنداق دېگەن: «خىتاينىڭ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت يۈز بەرمەكتە. خىتاي ھۆكۈمىتى بىر مىليوندىن ئۈچ مىليونغىچە ئىنساننى مەجبۇرىي يوسۇندا ‹تۇتۇپ تۇرۇش لاگېرلىرى› غا قامىدى. ئۇلار سىياسىي مېڭە يۇيۇش، قاتتىق قىيىن-قىستاق ۋە ئېغىر دەرىجىدىكى كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى سەۋەبلىك زەرداب چېكىۋاتىدۇ. ھازىرقى زامان ئىنسانىيەت تارىخىدا يۈز بەرگەن بىگۇناھ ئىنسانلارنى ئەڭ زور كۆلەملىك تۇتقۇن قىلىش ھادىسىسىنى چوقۇم خەلقئارا جەمئىيەت ئەڭ مۇھىم مەسىلىلەر قاتارىدا بىر تەرەپ قىلىدۇ، دەپ پەرەز قىلىشىڭىز مۇمكىن. ئېچىنىشلىق يېرى، ئىشلار ئۇنداق بولماي كەلدى.»

ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە بېغىشلانغان «ئۆزگىچە تۈرمە» تېمىسىدىكى يىغىننىڭ مۇلاھىزىلىرى (2)

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

27-ئىيۇن كۈنى ۋاشىنگتون شەھىرىدىكى ئەڭ چوڭ ئاقىللار مەركىزىنىڭ بىرى بولغان «ئىستراتېگىيە ۋە خەلقئارا تەتقىقات مەركىزى» (CSIS) دە ئۆتكۈزۈلگەن «ئۆزگىچە تۈرمە: شىنجاڭدىكى زور كۆلەملىك نازارەت ۋە ئۇنىڭ دۇنياۋىي تەسىرى» تېمىسىدىكى مۇھاكىمە يىغىنىدا مۇھاكىمە قىلىنغان مۇھىم  تېمىلارنىڭ بىرى لاگېر سىرتىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەركىنلىكى قانداق دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىشى بولدى.

بۇ قېتىمقى يىغىننىڭ رىياسەتچىسى ئەمىي لېر ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسىنىڭ ئەزاسى مايك گاللگېرنىڭ سىكايپ ئارقىلىق يىغىنغا ئىشتىراك قىلغانلىقىغا ئۆز تەشەككۈرىنى بىلدۈرگەندىن كېيىن يىغىننىڭ ئەزىز مېھمانلىرىدىن «ۋاشىنگتون پوچتىسى» گېزىتىنىڭ مۇخبىرى ئېمىلىي راۋخالاغا سۆز نۆۋىتىنى ئۆتكۈزۈپ بەردى. شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۇنىڭ خىتايدا، بولۇپمۇ ئۇيغۇرلار دىيارىدا مۇخبىرلىق قىلىش جەريانىنىڭ دەل ئۇيغۇرلارنى باستۇرۇش ھەركىتى باشلىنىۋاتقان 2014-يىلىغا توغرا كېلىدىغانلىقىنى ئەسلەتكەچ، ئۇنىڭ بۇ جەرياندا كۆرگەنلىرىنى سورىدى.

«20 دۆلەت گۇرۇھى» – G20 يىغىنى توغرىسىدا

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-03| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

«G20 ئالىي دەرىجىلىكلەر ئۇچرىشىشى يىغىنى» توغرىسىدا بىلىۋېلىشقا تېگىشلىك 10 تۈرلۈك مۇھىم ئۇچۇرلار

دۇنيانىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋەزىيىتىگە تەسىر كۆرسىتىدىغان سانائەتلەشكەن 20 دۆلەتنىڭ باش قوشۇشى بىلەن يىلدا بىر قېتىم ئۆتكۈزۈلىدىغان «G20 يىغىنى»، يەنى سانائەتلەشكەن 20 دۆلەت گۇرۇھىنىڭ ئالىي دەرىجىلىكلەر ئۇچرىشىشى يىغىنى 6-ئاينىڭ 29-كۈنى ياپونىيەنىڭ ئوساكا شەھىرىدە چاقىرىلدى.

مەتبۇئاتلاردىكى ئۇچۇرلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، بۇ قېتىمقى يىغىننىڭ ئاساسلىق كۈنتەرتىپلىرىدىن: خىتاي بىلەن ئامېرىكا ئوتتۇرىسىدىكى سودا ئۇرۇشى، شىمالىي كورېيەنىڭ يادرو قوراللىرىنى سىناق قىلىش مەسىلىسى، ئامېرىكا بىلەن ئىران ئارىسىدىكى جىددىي ۋەزىيەت، ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ كەلگۈسى تەرەققىياتى مەسىلىسى ۋە يەر شارىنىڭ ھاۋا كىلىماتى مەسىلىسى قاتارلىقلار ئورۇن ئالغان.

ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە بېغىشلانغان «ئۆزگىچە تۈرمە» تېمىسىدىكى يىغىننىڭ مۇلاھىزىلىرى (1)

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئۇيغۇر دىيارىدىكى زور كۆلەملىك سىياسىي باستۇرۇش ھەققىدە دۇنيادىكى ھەرقايسى ئاخبارات ۋاسىتىلىرى ۋە ھۆكۈمەتلەر شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك تەشكىلاتلار كۆپ قېتىملاپ پىكىر بايان قىلىپ كېلىۋاتقانلىقى مەلۇم. بولۇپمۇ مىليونلىغان ئۇيغۇرنىڭ «تەربىيەلەش مەركىزى» نامىدىكى لاگېرلارغا قامىلىشى تاشقى دۇنياغا مەلۇم بولغاندىن كېيىن لاگېرلاردىكى روھىي ۋە جىسمانىي خورلاش قىلمىشلىرىغا دائىر كۆپلىگەن ئۇچۇرلار ئوتتۇرىغا چىقتى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ھازىرچە لاگېرلارغا قامىلىشتىن ئامان قالغان ئۇيغۇرلار ھەمدە مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەركىنلىكتىن ئوخشىمىغان دەرىجىدە مەھرۇم بولۇۋاتقانلىقىمۇ تېگىشلىك دەرىجىدە كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى تارتىشقا باشلىدى.

27-ئىيۇن كۈنى ۋاشىنگتون شەھىرىدىكى ئەڭ چوڭ ئاقىللار مەركىزىنىڭ بىرى بولغان «ئىستراتېگىيە ۋە خەلقئارا تەتقىقات مەركىزى» (CSIS) دە ئۆتكۈزۈلگەن «ئۆزگىچە تۈرمە: شىنجاڭدىكى زور كۆلەملىك نازارەت ۋە ئۇنىڭ دۇنياۋى تەسىرى» تېمىسىدىكى مۇھاكىمە يىغىنى دەل مۇشۇ مەسىلىلەرگە بېغىشلاندى.

بۇ قېتىمقى يىغىننىڭ رىياسەتچىسى ئەمىي لېر ئالدى بىلەن سۆز ئېلىپ، يىغىنغا تەكلىپ قىلىنغان ئالاھىدە مېھمانلارنىڭ بىرى، ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسىنىڭ ئەزاسى، ئامېرىكا قوراللىق قىسىملار دائىمىي كومىتېتىنىڭ ئەزاسى مايك گەللېگېرنىڭ كۈتۈلمىگەن خىزمەت ئېھتىياجى تۈپەيلىدىن بۈگۈنكى يىغىنغا بىۋاسىتە قاتنىشىش ئىمكانى بولمىغانلىقىنى، شۇڭا ئۇنىڭ سكايپى ئارقىلىق يىغىننىڭ دەسلەپكى باسقۇچىدا ئۆز پىكرىنى بايان قىلماقچى ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتتى.

ئالىمەدىن پائالىيەتچىگىچە: مايسەم مۇتەللىپوۋانىڭ ھايات كەچۈرمىشلىرى (1)

يوللانغان ۋاقتى:2019-07-01| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

غەرب دۇنياسى ئۆزىنىڭ بىر قىسىم ئايال ئالىملىرىدىن پەخىرلەنگىنىدەك ئۇيغۇرلارنىڭمۇ ئىپتىخارلىق ئىچىدە نامىنى تىلغا ئالىدىغان ئالىمەلىرى بار. ئەنە شۇلارنىڭ بىرى نۆۋەتتە ئامېرىكىدىكى ئەڭ نوپۇزلۇق ئالىي مەكتەپلەرنىڭ بىرى بولغان ماساچۇسسېتس تېخنولوگىيە ئىنستىتۇتى (MIT) قارمىقىدىكى غول ھۈجەيرە مەركىزىنىڭ دىرېكتورى بولۇپ ئىشلەۋاتقان دوكتور مايسەم مۇتەللىپوۋادۇر.

مايسەم مۇتەللىپوۋا ئۆزىنىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن ئۇيغۇر قىزلىرىنىڭمۇ دۇنيادىكى باشقا مىللەتلەرگە ئوخشاشلا دۇنياغا داڭلىق ئالىمەلەردىن بولالايدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىقتى. ئۇيغۇرلارغا ئۆزىنىڭ تەبىئىي پەن ساھەسىدىكى كۆپلىگەن ئۇتۇقلىرى بىلەن مەلۇملۇق بولۇپ كەلگەن مايسەم يېقىندىن بۇيان ئۆزىنىڭ ئۇيغۇر دىيارىدىكى سىياسىي ۋەزىيەتكە چېتىشلىق بىر قاتار پائالىيەتلىرى بىلەن يەنە بىر پائالىيەتچى سۈپىتىدە تونۇلۇشقا باشلىدى. بۇ ھال ئۇنىڭ ئامېرىكادىكى ئەڭ داڭلىق ئالىي بىلىم يۇرتلىرىنىڭ بىرى بولغان خارۋارد ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئۆز ئالدىغا ئۇيغۇر دىيارىدىكى لاگېرلار مەسىلىسىنى تونۇشتۇرغۇچى تەنھا نامايىشچىغا ئايلىنىشىدا تېخىمۇ روشەن ئەكس ئەتتى. ئۇنداقتا مايسەم مۇتەللىپوۋا كىم؟ بىز بۇ ھەقتىكى ئەھۋاللارنى ئۇنىڭ ئۆز ئاغزىدىن ئاڭلاش ئۈچۈن مايسەم بىلەن سۆھبەتلەشتۇق.