پروفېسسور ئېلليوت سپېرلىڭنىڭ ئۇيغۇرلار ھەققىدە ئېيتقانلىرى (1)

يوللانغان ۋاقتى:2017-07-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئىيۇل

«ئىلھام توختى مېنىڭ يېقىم دوستۇم ئىدى!»

ئامېرىكىدىكى ئىندىيانا ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ خەلقئاراغا تونۇلغان تىبەتشۇناس پروفېسسورى ئېلليوت سپېرلىڭ ھايات ۋاقتىدا خىتاي ئۆكتىچى زىيالىيسى تاڭ دەنخوڭ بىلەن مەخسۇس سۆھبەتتە بولغان ھەمدە بۇ جەرياندا ئۇيغۇرلار مەسىلىسى، شۇنىڭدەك ئۇيغۇرلار دىيارىدىكى ۋەزىيەت ھەققىدە توختالغان. يېقىندا تاڭ دەنخوڭ رادىيومىزنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، شۇ قېتىمقى سۆھبەت ھەمدە باشقا ئالاقىدار مەسىلىلەر ھەققىدىكى بەزى سوئاللىرىمىزغا جاۋاب بەردى.

ئۇيغۇرلارغا ئانچە تونۇشلۇق بولمىغان «ئېلليوت سپېرلىڭ» دېگەن ئىسىم ئۇيغۇر زىيالىيسى ئىلھام توختى ئۈرۈمچىدە مەڭگۈلۈك قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغاندىن كېيىن ھەرقايسى ئاخبارات ۋاسىتىلىرىدە كۆپلەپ كۆزگە چېلىقىشقا باشلىدى. بولۇپمۇ ئىلھام توختىنى خەلقئارالىق ئىنسان ھەقلىرى مۇكاپاتىغا نامزاتلىققا كۆرسىتىش پائالىيەتلىرى ئوتتۇرىغا چىققاندىن كېيىن پروفېسسور ئېلليوت سپېرلىڭ بۇ جەھەتتىكى خىزمەتلەرگە ئاكتىپ ئاۋاز ھەمدە كۈچ قوشتى. ئىلھام توختىغا «مارتىن ئەننالس مۇكاپاتى» بېرىلگەندىن كېيىن بولسا خەلقئارادىكى ئىلھام توختىغا مۇناسىۋەتلىك كۆپلىگەن پائالىيەتلەرنىڭ ھەممىسىدىلا دېگۈدەك ئېلليوت سپېرلىڭنىڭ ئىسمى تىلغا ئېلىنىدىغان بولدى.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : خروئىندىكى «خىسلەت»

يوللانغان ۋاقتى:2017-07-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئىيۇل

تەڭرىتاغ قاماقخانىسىدا مەن ئۇچراتقان سىياسىي مەھبۇسلارنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك قىران يىگىتلەر ئىدى. خروئىن سەۋەبلىك تۇتۇلغان ئۇيغۇرلارنىڭ بولسا يېشى ھەر خىل بولۇپ، خروئىن ئۇلارنىڭ ئوغرىلىق، ئالدامچىلىق، بۇلاڭچىلىق ۋە قاتىللىققا ئوخشاش جىنايەتلەرنى سادىر قىلىشىغا سەۋەب بولغان ئىدى.

مەن ئىلگىرى كېيىن بولۇپ قامالغان 2-2 ۋە 2-6 دېگەن ئىككى كامېردا باشلىقلار خروئىن ئەتكەسچىلىكى بىلەن تۇتۇلغان خىتايلار، قولچوماقلار بولسا پارچە ساتقۇچى ۋە چەككۈچى ئۇيغۇر، تۇڭگانلار ئىدى. خروئىنكەشلەر بىر پاراڭلىشىپ كەتسە قايسى خىتاي، قايسى ئۇيغۇر، قايسى تۇڭگان ئايرىغىلىمۇ بولمايتتى. دېيىشىچە، ئۇلار خېرىدار ئازلىغان ھامان كىچىك بالىنىڭ ۋېلىسىپىتى چاغلىق نەرسىنى ئوغرىلاپ قاماققا كىرىدىكەن ۋە بىر توپ خېرىدارلار بىلەن تونۇشۇپ تىجارىتىنى داۋام قىلىدىكەن. قاماقخانا ئۇلارنىڭ كېيىنكى تىجارەت پىلانى ئۈچۈن ئادەم ۋە ئەقىل توپلايدىغان غايىۋىي بازا ئىكەن.

سىياسىي مەھبۇسلارغا تاپشۇرۇپ ئالالمىسىمۇ، ئائىلىسىدىن پۇل، كىيىم ۋە خالتا كىرىپ تۇراتتى. كارغا كەلمەيدىغانلىقى ئېنىق بولسىمۇ، ئۇلارغا ئادۋوكات تەكلىپ قىلىناتتى. خروئىنكەش بالىلارغا بولسا ئۆيىدىن پۇل كىرمەيتتى. كىيىم-كېچەك، خالتا دېگەندەك تەسەللىلەردىمۇ ئۇلارنىڭ نېسىۋىسى يوق ئىدى. ئۇلارغا ئادۋوكات تەكلىپ قىلىنمايتتى. ھەتتا سوتقا چىققاندىمۇ ئۇلار ئائىلىسىدىن ھېچكىمنىڭ كەلمىگەنلىكلىرىدىن ئاغرىنىپ قايتىپ كېلىشەتتى.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (9)

يوللانغان ۋاقتى:2017-07-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئىيۇل

كەشمىر ئۇزاق تارىختىن بۇيان ئۇيغۇرلار ۋەتىنى بىلەن چەمبەرچاس باغلىنىشقا ئىگە بىر جاي شۇنداقلا تارىم ئويمانلىقى بىلەن جەنۇبىي ئاسىيا ئىككىنچى قۇرۇقلۇقىنى تۇتاشتۇرىدىغان تاغلىق رايون. 1949-يىلىنىڭ ئاخىرىدىن تاكى 1950-يىللارنىڭ باشلىرىغىچە بولغان جەرياندىكى چوڭ ھىجرەتنى باشتىن كۆچۈرگەن ئۇيغۇر مۇھاجىرلار كەشمىردىكى كۈنلىرىنى ئەسلا ئۇنتالمايدۇ.

ئەنە ئاشۇ قېتىملىق ھىجرەتنىڭ ھايات شاھىتلىرىدىن بىرى بولغان غۇلامىدىن پاختا ئەپەندى كەشمىرنىڭ مەركىزىي شەھەرلىرىدىن بولغان سىرىناگاردىكى سافاكادال مېھمانسارىيىدا ئۆتكۈزگەن ھاياتىنى ھېلىھەم تولۇقى بىلەن ئەسلەيدۇ.

غۇلامىدىن ئەپەندىنىڭ ئەينى ۋاقىتتا تاغىسى ئەبەيدۇللا تۈركىستانى، يەنى كەشمىردە قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان مۇھاجىرلار كومىتېتىنىڭ رەئىسىدىن ئاڭلىغانلىرىغا قارىغاندا، كوممۇنىست خىتاينىڭ تەھلىكىسىدىن قېچىپ، كەشمىرگە توپلانغان ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز، ئۆزبېك ۋە تۇڭگان مۇھاجىرلارنىڭ سانى 11500 ئەتراپىدا بولغان ئىكەن.

كۆزەتكۈچىلەر: خىتايدىكى ئىسلام ۋەھىمىسى ئۇيغۇرلارنى قارشىلىققا مەجبۇرلايدۇ!

يوللانغان ۋاقتى:2017-07-01| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 1– ئىيۇل

بۇ يىلقى رامزان مەزگىلىدە خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئۇيغۇرلار دىيارىدا قاتتىق قوللۇق بىلەن ئىجرا قىلغان رامىزانغا دائىر پائالىيەتلەرنى چەكلەش تەدبىرلىرى ئۇيغۇرلار دىيارىدىكى ۋەزىيەتنى يېقىندىن كۆزىتىپ كېلىۋاتقان بىر قىسىم ئانالىزچىلارنىڭ دىققىتىنى قوزغىدى. ئۇلارنىڭ بۇ ھەقتىكى ئەڭ يېڭى تەتقىقاتلىرى بۇ خىلدىكى «ئىسلام ۋەھىمىسى» ئاساسىدا ئىجرا قىلىنغان دىنىي سىياسەتلەر ئۇيغۇر مۇسۇلمان ئاممىسى ئارىسىدا قارشىلىقتىن باشقا نەرسە پەيدا قىلالمايدۇ، دېگەن يەكۈننى چىقارماقتا.

خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئالاقىدار ئۇچۇرلىرى ۋە رادىيومىز مۇخبىرلىرىنىڭ بىۋاسىتە ئىگىلىگەن مەلۇماتلىرى بۇ يىلقى رامزان ئېيى مەزگىلىدە خىتاي دائىرىلىرى يىللاردىن بۇيان يولغا قويۇپ كەلگەن رامىزانلىق پائالىيەتلەرنى چەكلەش تەدبىرلىرىنىڭ تېخىمۇ قاتتىق قوللۇق بىلەن ئىجرا قىلىنىۋاتقانلىقىنى دەلىللىدى.

1988-يىلى 15-ئىيۇندىكى ئۇيغۇر ستۇدېنتلار نامايىشىدىن ئەسلىمىلەر (1)

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-30| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 30– ئىيۇن

1988-يىلى 15-ئىيۇندىكى شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ خىتاي دائىرىلىرىگە قارشى نارازىلىق نامايىشى يېقىنقى زامان ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىدە مۇھىم ئورۇن تۇتىدىغان زور ۋەقەلەرنىڭ بىرىدۇر. بۇ يىل مەزكۇر نامايىشقا توپ-توغرا 29 يىل بولدى.

1980-يىللار ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان تارىخىدا ستۇدېنتلار ھەرىكىتى ئەڭ جانلانغان، ئۇيغۇر ياشلىرىنىڭ دېموكراتىيە، ئەركىنلىك ۋە مىللىي ھەق-ھوقۇقلارغا بولغان تەلىپى ئەڭ كۈچەيگەن شۇنداقلا ئۇيغۇر خەلقى ئۇزۇن يىللىق بۇرۇقتۇملۇقتىن كېيىن پۈتۈن مىللەت گەۋدىسى بىلەن مىللىي ئويغىنىشنىڭ ئۇپۇقىنى كۈتۈۋالغان يىللار بولدى.

خىتاينىڭ شەرمەندىلىكى: «ئۇيغۇرلارغا ھېچ قانداق زۇلۇم قىلمىدۇق»

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-30| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

تۈركىستان ۋاقتى
2017 – يىلى 30– ئىيۇن

يېقىندا، خىتاينىڭ ئەنقەرەدىكى باش ئەلچىخانىسى خىتايدىن كەلگەن تەتقىقاتچى ۋە مۇتەخەسىسلەرنىڭ قاتنشىشى بىلەن «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى مىللەتلەر ۋە دىنلارنىڭ ئەھۋالى» تېمىسىدا بىر يىغىن ئۇيۇشتۇرغان. ساباھ تورى(Daily Sabah) تورىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، خىتاي ئاكادېمىك دوڭ مەنيۈەن يىغىندا قىلغان سۆزىدە، «شىنجاڭ رايونىدا زۇلۇم بار دېگەن قاراشلار توغرا ئەمەس، تۈركىيە رەئىسى رەجەپ تاييىپ ئەردوغان رايوندا دىن، جەمئىيەت ۋە ئاز سانلىق مىللەتلەرگە بېرىلگەن كەڭچىلىكلەرنى باشقا ھەر قانداق كىشىگە قارىغاندا ياخشى بىلىدۇ، چۈنكى شىنجاڭ ئىزچىل ھەممە كىشى ئىجىل، ئىناق ياشايدىغان جاي بولۇپ كەلدى ھەم رەئىس ئەردوغان بارلىق زىيارەتلىرىدە بۇلارنى بىۋاستە ھېس قىلىدۇ.» دېگەن.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (8): تاغام ئەبەيدۇللا تۈركىستانى كىم ئىدى؟

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-28| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 28– ئىيۇن

1949-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدىن تاكى 1950-يىلىنىڭ باھار ئايلىرىغا قەدەر مىڭلىغان ئۇيغۇر مۇھاجىرلار ھىندىستاننىڭ كەشمىر رايونىدىكى لاداق بىلەن سىرىناگار شەھىرىگە توپلىنىدۇ. ياش غۇلامىدىن پاختا تاغىسى ئەبەيدۇللا تۈركىستانى سەۋەبلىك ھىندىستان چېگرا ساقچىلىرىنىڭ كۆپ قېتىملىق سوئال-سوراقلىرىغا ئۇچرايدۇ.

چۈنكى كەشمىرگە قېچىپ چىققان ئۇيغۇر مۇھاجىرلار تەرىپىدىن «شەرقىي تۈركىستان مۇھاجىرلار كومىتېتى» نىڭ رەئىسلىكىگە سايلانغان ئەبەيدۇللا تۈركىستانى پاختا جەمەتى ئىچىدىكى ئابرۇيلۇق كىشىلەردىن بولۇپ، ئۇ «11 بىتىم» نىڭ نەتىجىسىدە قۇرۇلغان ئۆلكىلىك بىرلەشمە ھۆكۈمەت تەرىپىدىن قەشقەر ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقلىقىغا تەيىنلەنگەن كىشى ئىكەن. شۇ سەۋەبتىن ھىندىستان چېگرا ساقچىلىرى ئەبەيدۇللا تۈركىستانى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى كىشىلەردە قورال-ياراغ بولۇشى مۇمكىن، دەپ گۇمان قىلىدۇ.

خىتاينىڭ زۇلۇم قىلىچى شەرقىي تۈركىستاندىكى قازاقلارنىڭ بېشىدا پۇلاڭلاۋاتقاندا قازاقىستاننىڭ بۇ ھەقتەسۆزلەيدىغان سۆزى يوقمۇ؟

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-27| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

تۈركىستان ۋاقتى
2017 – يىلى 27– ئىيۇن

بۇ ماقالىنى تۈركچە يېزىپ ئۇيغۇرنېت تورىدا ئېلان قىلدىم. بىر قانچە گېزىت ۋە تورلار كۆچۈرۈپ باستى. قازاق دىپلومات ۋە مۇناسىۋەتلىك قازاق قېرىنداشلارنىڭ ماقالىنى ئوقۇغانلىقىدىن خەۋەر تاپتىم. بىراق تۈركچە بىلمەيدىغان ئۇيغۇر قېرىنداشلارنىڭ تەلىپىنى نەزەردە تۇتۇپ ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلدىم.

مەھمەتىمىن ھەزرەت

خىتاي ھاكىمىيىتى كېيىنكى 25 يىلدىن بېرى شەرقى تۈركىستاندا ئۇيغۇرلارغا مىللىي ۋە دىنىي كەمسىتىش، بېسىم ۋە زۇلۇم سىياسىتىنى يىلسېرى چىڭىتىپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، قازاقلارنى بۇ بېسىم ۋە زۇلۇملاردىن خالى تۇتۇپ كەلگەن ئىدى. ھەتتا ئاپتونوم رايوننىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مۇھىم ھوقۇقلىرىنى خىتايلار قازاقلارغا بۆلۈپ بېرىپ، ئۇيغۇرلارنى يەكلەش ۋە باستۇرۇشتا ئۇلارنى ئىشلىتىش تاكتىكىسىنى قوللاندى.

خىتايلار يۇرتىمىزدا قازاقلارنىڭ يايلاقلىرىنى ئەڭ كۆپ تارتىۋېلىپ سانائەت شەرھەرلىرىنى، زامانىۋى يېزا ئىگىلىك مەيدانلىرىنى، كانچىلىق رايونلىرىنى بەرپا قىلىپ مىليونلىغان خىتاي كۆچمەنلىرىنى يەرلەشتۈردى.  نەتىجىدە 1.5 مىليون قازاق خەلقى يايلاقسىز قالدى. بىراق سىياسى جەھەتتە قازاقلارغا كەڭ قول بولدى. قازاقىستان مۇستەقىل بولغاندىن كېيىنكى 25 يىل ئىچىدە قازاقىستان دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن 1 مىليون قازاقنى قازاقىستانغا يەرلەشتۈردى ۋە قازاق پۇقرالىغىنى بەردى. شەرقى تۈركىستاندىن [1]قازاقىستانغا كېتىپ قازاق پۇخراسى بولغان قازاقلارنىڭ سانى 200 مىڭ. قازاقىستان يېشىل كارتا ئالغانلار 300 مىڭ. يېشىل كارت ئالغانلار خالىغان ۋاقىتتا قازاقىستانغا ۋىزىسىز كىرەلەيدۇ، خالىغان ۋاقىتقىچە قازاقىستاندا قالالايدۇ.بىراق قازاقىستان ھۆكۈمىتى، خىتاي زۇلۇمىدىن قېچىپ بۇ دۆلەتكە چىقىپ قالغان ھەتتا، بۇ دۆلەتتىكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى مۇساپىرلار ئىشخانىسى تەرىپىدىن قوغدىنىش كارتىسى بېرىلگەن ئۇيغۇرلارنىمۇ تۇتۇپ خىتايغا تاپشۇرۇپ بەردى. خىتايغا تاپشۇرۇپ بەرگەن ئۇيغۇرلار ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغانلىقىنى كۆرۈپ تۈرۈپ، غەرب دۇنيا جامائىتىنىڭ نارازىلىقلىرىغا قارىماي ھەر قېتىم قازاقىستانغا قېچىپ چىققان ئۇيغۇرلارنى تەكرار، تەكرار خىتايغا قايتۇرۇپ بەردى. ۋەتەندە ئۇيغۇرلارنىڭ بىر كۆزىدىن قان، بىر كۆزىدىن ياش ئېقىۋاتسا، قازاق قېرىنداشلىرىمىز «خۇدايىم بىزنى ئۇيغۇر قىلىپ ياراتمىغانغا شۈكرى قىلايلى.» دىيىشىپ بەخىرامان يۈرۈشتى. قاچانغىچە؟ 2017- يىلى 1- ئاپرىل كۈنى خىتاينىڭ [2]«دىنى ئەسەبىيلىككە قارشى كۈرەش قىلىش» قانۇنى ئىجرا قىلىنغۇچە. 1- ئاپرېلدىن كېيىن ئۇيغۇرلارنىڭ بېشىنى ئۇچۇرۇپ كېلىۋاتقان خىتاي ھاكىمىيەت قېلىچى قازاقلارنىڭ بېشىدىمۇ پۇلاڭلاشقا باشلىدى.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (7): كۆكئارت بىلەن لاداق ئارىلىقىدىكى ئۇنتۇلماس قىسمەتلەر

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-21| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 21– ئىيۇن

1949-يىلىنىڭ كەچ كۈز ئايلىرىدىن تاكى 1950-يىلىنىڭ ئەتىياز كۈنلىرىگە قەدەر داۋاملاشقان ھىمالايا تاغلىرىدىكى چوڭ ھىجرەت سەپىرىگە نۇرغۇن تارىخىي سىرلار ياندىشىدۇ.

شۇ قېتىملىق چوڭ ھىجرەتنىڭ بۈگۈنكى ھايات شاھىتلىرىدىن غۇلامىدىن پاختا ئەپەندى مۇنداق بىر سوئالنى ئوتتۇرىغا تاشلايدۇ. مۇھەممەتئىمىن بۇغرا ۋە ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىنلەر باشچىلىقىدا ئۈرۈمچىدىن قەشقەرگە كەلگەن ھىجرەتچىلەر توپى نېمە ئۈچۈن يەكەن ۋە قاغىلىقتا بىر ئايدىن ئارتۇق تۇرۇپ قالىدۇ؟

غۇلامىدىن ئەپەندى ئەينى ۋاقىتتا ئۆزىنىڭ كەشمىردە ئاڭلىغانلىرىغا ئاساسەن بۇنىڭ سەۋەبىنى مۇنداق ئىزاھلايدۇ:

«قەشقەرگە توپلانغان گومىنداڭ ئارمىيەسى ئىچىدىكى خىتاي ئازادلىق ئارمىيەسىگە ئەل بولۇشنى خالىمايدىغان بىر قىسىم گېنېراللار شۇ مەزگىللەردە قەشقەرگە يېتىپ كەلگەن مۇھەممەدئىمىن بۇغرا ۋە ئەيسا يۈسۈپ ئالپتېكىنلەر بىلەن مەخپىي سۆزلىشىدۇ. ئۇلار، مۇھەممەتئىمىن بۇغرا بىلەن ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىنلەرگە تەكلىپ بېرىپ، ئۇلارنىڭ تېزدىن جەنۇبتىكى ئۇيغۇرلاردىن مۇسۇلمانلار قوشۇنى تەشكىل قىلىشىنى، خىتاي خەلق ئازادلىق ئارمىيەسىگە قارشى بىرلىكتە ئۇرۇش قىلىشنى شۇنداقلا تەڭرىتېغىنىڭ جەنۇبىنى بولسىمۇ ساقلاپ قېلىشنى تەشەببۇس قىلىدۇ. ھالبۇكى، جەنۇبىي شىنجاڭ گارنىزونىنىڭ قوماندانى، قوشۇمچە قەشقەردە تۇرۇشلۇق گومىنداڭ ئارمىيەسىنىڭ دېۋىزىيە كوماندىرى جاۋ شىگۋاڭ ئۈرۈمچىدە تۇرۇشلۇق گومىنداڭ شىنجاڭ ئۆلكىلىك گارنىزونىنىڭ باش قوماندانى تاۋ سىيۆ بىلەن مەخپىي كېلىشىپ، خىتاي كومپارتىيەسىگە ئەل بولىدىغانلىقىنى جاكارلايدۇ. بۇنىڭ بىلەن ئاخىرقى ئۈمىدى ئۈزۈلگەن مۇھەممەتئىمىن بۇغرا بىلەن ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىنلەر قىش كېلىپ قالغىنىغا قارىماي ھىجرەت توپىنى باشلاپ ھىندىستان سەپەر قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ.»

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : «خۇدا ئۇلۇغمۇ، كومپارتىيەمۇ»

يوللانغان ۋاقتى:2017-06-21| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 21– ئىيۇن

قاماقخانىدا كۆزىتىشىمچە كامېردىكى ئۇيغۇر مەھبۇسلار كۆپىنچە سىياسىيغا ۋە چېكىملىككە باغلىنىپ قامالغانلار ئىكەن. كامېردا ئەڭ ئېچىنىشلىق قىينىلىدىغىنىمۇ مۇشۇلار ئىكەن. بەڭگە مەھبۇسلارنى كامېردا خۇمار قىينىسا، سىياسىي مەھبۇسلارنى سوراقخانىدا ساقچى، كامېردا مەھبۇس ۋە گۇندىپاي تەڭلا قىينايدىكەن. خىروئىنكەشلەرنىڭ كۈندە بىرەر قېتىم بەدىنى قىچىشىپ، قول-پۇتى تىترەپ تېنى قىيناققا چۈشسە، سىياسىي مەھبۇسنىڭ روھى ۋە تېنى ھەر مىنۇتتا، ھەر يەردە تەڭلا قىسماققا ئېلىنىدىكەن.

قاماقخانىلاردا گۇندىپايلار يېڭى كىرگەن مەھبۇسلارنى ھەپتىدە بىر ئىنچىكە سوراشتۇرۇپ، خاتىرە قالدۇرۇپ چىقاتتى. بۇنداق چاغلاردا مەن تەرجىمانلىق قىلغاچ ئۆزۈم خالىمىغان بەزى سوئال-سوراقلارغا گۇۋاھچى بولۇپ قالاتتىم. بىر كۈنى يېڭى كىرگەن ئىككى مەھبۇستىن ئەھۋال ئىگىلەنگەن بولۇپ، بىرى خىروئىن يەنە بىرى ئاتالمىش «قانۇنسىز دىنىي كىتاب» ساقلاپ تۇتۇلغان ئىكەن.

خىروئىنكەشنى سوراق قىلىش جەريانىدا گۇندىپاي قانداقتۇر بىر قانۇنىيەتنى بايقىغاندەك ماڭا قاراپ: – بىلەمسەن ئۇيغۇرلارنى ئىككى نەرسە خاراب قىلىدۇ. بىرى زەھەر، يەنە بىرى دىن. بولۇپمۇ ئەڭ يامىنى دىن، دىن دېگەن ئۇيغۇرلارنى ئەسەبىيلەشتۈرىدىغان زەھەر بولماي نېمە! ماركس دىننى ئەپىيۇن دېگەن ئىكەن. ئۇيغۇرلارنىڭ ئەھۋالى ھازىر ئەپىيۇن چېكىپ خاراب بولغان بىر توپ بەڭگىلەردىن پەرقلىنىپ كەتمەيدۇ. قارا، بۇ ئىككى ئۇيغۇر مەھبۇسنى! ئىككىلىسى زەھەرلەنگەن، بىرى دىندىن، يەنە بىرى زەھەرلىك چېكىملىكتىن. بولۇپمۇ دىندىن زەھەرلەنگەن ماۋۇ دارازا ئۆزى زەھەرلەنگەننى ئاز دەپ باشقىلارنىمۇ زەھەرلىمەكچى بولغان تېخى،- دېدى.