غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (23): مەن ئامېرىكىغا نېمە ئۈچۈن كەلدىم

يوللانغان ۋاقتى:2017-10-12| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 12– ئۆكتەبىر

1966-يىلى غۇلامىدىن پاختانىڭ ئامېرىكاغا كېلىشى ئۇنىڭ مۇھاجىرەتتىكى ھاياتىغا يېڭى سەھىپە ئاچىدۇ. گېرمانىيەدىكى ئون نەچچە يىللىق مۇھاجىرەت ھاياتىدىن كېيىن غەرب دۇنياسىنىڭ سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي مەركىزىگە ئايلانغان ئامېرىكادا ئۇيغۇر ئاۋازىنى ئاڭلىتىش ئارزۇسى ياش غۇلامىدىن پاختانىڭ كۆڭلىگە پۈككەن نىشانلىرىدىن بىرى ئىدى. ئۇ ئامېرىكاغا كەلگەن دەسلەپكى مەزگىللىرىدە بىر تەرەپتىن «ئازادلىق رادىيوسى» نىڭ ئۇيغۇرچە ۋە ئۆزبېكچە ئاڭلىتىشى ئۈچۈن ھەپتىدە ئىككى قېتىمدىن خەۋەر تەييارلىسا، يەنە بىر تەرەپتىن پان-ئامېرىكا ھاۋا يوللىرىدا تېخنىك خادىم بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ. 

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : باراڭدىكى لەغمەن

يوللانغان ۋاقتى:2017-10-12| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 12– ئۆكتەبىر

كامېردىكى ئورنۇمنىڭ مۇزدەك سېمۇنت يەردىن كارىۋاتقا ئالماشقىنى تاسادىپىيلىق ئەمەس ئىكەن. تەڭرىتاغ رايونلۇق تەپتىش مەھكىمىسى «جىنايىتىم» نى قانۇنسىز مەبلەغ توپلاش دەپ بېكىتىپتۇ. دېمەك، ئەمدى سىياسىي جىنايەتچى ئەمەس ئىدىم. بۇ خەۋەردىن كېيىن گۇندىپايلارنىڭ مۇئامىلىسىدىمۇ ئۆزگىرىش بولدى. بۇنداق ئۆزگىرىش كامېر ھاياتىمغا بەزى يېڭىلىقلارنى بەخش ئەتكەن بولدى. ئەمدى مەن قاماقخانىدا ئېتىلىدىغان پۇللۇق تاماقلارنى بۇيرۇتالايتتىم، ماڭا سېلىنغان، ئەزەلدىن كامېر باشلىقلىرىغا يەم بولۇپ ئۆزۈم خالىغانچە ئىشلىتەلمىگەن پۇللارنى خىراجەت قىلالايتتىم.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (22): ياۋروپادىن ئامېرىكىغا سەپەر

يوللانغان ۋاقتى:2017-10-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئۆكتەبىر

«ئازادلىق رادىيوسى» نىڭ ئۇيغۇرچە ئاڭلىتىشى رەسمىي تەسىس قىلىنغاندىن كېيىن، 1960-يىللارنىڭ ئاخىرىدىن 1970-يىللارنىڭ باشلىرىغىچە بولغان جەرياندا ئۇيغۇر بۆلۈمىنىڭ ئادەم كۈچى تەدرىجىي كۆپىيىدۇ ۋە رادىيو پروگراممىلىرىمۇ خىللىشىدۇ.

1966-يىلىنىڭ ياز ئايلىرىدا، يەنى يىراقتىكى ئۇيغۇرلار ۋەتىنىدە خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ رەھبىرى ماۋ زېدوڭ قوزغىغان «مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى» نىڭ قارا پەردىسى يېيىلغان بىر مەزگىللەردە غۇلامىدىن ئەپەندى تۇنجى قېتىم ئامېرىكانى زىيارەت قىلىش پۇرسىتىگە ئېرىشىدۇ. شۇ يىلى يازدا باش شتابى ميۇنخېندىكى «ئازادلىق رادىيوسى» غۇلامىدىن ئەپەندىنى بىر ئايلىق مۆھلەت بىلەن ئامېرىكانى زىيارەت قىلىشقا ئەۋەتىدۇ.

كاناداغا كېتىش: خىيالمۇ، رېئالمۇ؟

يوللانغان ۋاقتى:2017-10-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئۆكتەبىر

2017-يىلى 4-ئىيۇلدا مىسىردىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تۇتقۇن قىلىنىشى، تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋىتىدىكى يېقىنلىشىش تۈركىيەدە تۇرۇۋاتقان ۋە يېقىندا مىسىردىن كەلگەن ئۇيغۇرلاردا ساراسىمە پەيدا قىلغانلىقى مەلۇم. بۇنىڭغا جاۋابەن ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئۇيغۇرلارنىڭ ب د ت مۇساپىرلار ئورگىنىغا ئىلتىجا قىلىش چاقىرىقى ۋە ئىلتىجا قىلىنسا كاناداغا يەرلىشىش مۇمكىنلىكى ھەققىدىكى ئۇچۇرلار تارقىلىپ يۈرمەكتە. ئۇنداقتا، ب د ت غا پاناھلىق ئىلتىماسى سۇنغان ئۇيغۇرلار كاناداغا كېتەلەمدۇ؟

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : «قارغىشىم» تەگكەن ئوغرى

يوللانغان ۋاقتى:2017-10-05| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 5– ئۆكتەبىر

ئۈرۈمچىنىڭ سوغۇق بىر دېكابىر ئاخشىمى ئىدى. ھەر كۈندىكىدەك پۈتۈن ئەزايىم قىچىشىپ ئۇخلىيالماي تۇرۇپ كەتتىم. بىردەم ئىشىكنىڭ قىرىغا دۈمبەمنى سۇۋاپ قاشلىنىپ بولغاندىن كېيىن گۈپۈلدەپ سېسىق پۇراق چىقىۋاتقان خالادا ئاستا يۇيۇندۇم. جالاقلاپ تىترەپ تۇرۇپ ئانام تىكىپ بەرگەن تامبالنى كىيدىم. گەرچە بىر دوستۇم گۇندىپايغا يول مېڭىپ بىر قۇر يېڭى ئىچ كىيىم كىرگۈزۈپ بەرگەن بولسىمۇ، ئۇنى شاھ مامۇت دېگەن مەھبۇسقا بېرىپ كونا تامبالنى كىيىپ يۈرەتتىم. تىزىمدىن ئېشىپ تۇرىدىغان بۇ تامبالنى باشقىلار دائىم مەسخىرە قىلىشاتتى.

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : قامالغان ئىبادەت ۋە قۇربانلىق

يوللانغان ۋاقتى:2017-09-27| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 27– سىنتەبىر

بېشىمغا سۈيدۈكلۈك قارا خالتا كىيدۈرۈلگەندىن كېيىن، ھەر قانداق قىلىپمۇ چىلە پۇرىقىدىن قۇتۇلالمىدىم. كۈندە ئۈستۈمدىن قانچە چېلەك سۇ قۇيساممۇ، كىيىملىرىمنى ھەر كۈنى يۇساممۇ تېنىمدىن، كىيىملىرىمدىن سۈيدۈك پۇرايتتى. 19-ئاۋغۇست تۇتۇلغاندىن باشلاپ ساقال-بۇرۇتۇمغا تىغ تەگمىگەچ، ئۆسۈپ تاماق يېسەم پۇتلاشقۇدەك بولغان ئىدى. ھەر قېتىم قوشۇققا ئېڭىشسەم، ھېلىقى كۈنى نىجاسەت تامچىغان بۇرۇتلىرىم لەۋلىرىمگە تېگىپ كۆڭلۈمنى ئېلىشتۇراتتى.

2013-يىلى 6-ئۆكتەبىر تۇنجى قېتىم چاچ، ساقال ۋە بۇرۇتلار تولۇق ئېلىندى. مەھبۇسلار پۈتۈن يۇيۇنۇپ بولغۇچە ھەممىسىگە سۇ توشۇپ، ئۇچىسىغا قۇيدۇم. نۆۋەت ماڭا كەلگەندە سوپۇن قالماپتۇ. ئۆمرۈمدە تۇنجى قېتىم ئۇن سوپۇن بىلەن يۇيۇندۇم. چىلە پۇرايدىغان چاچ-ساقال ۋە بۇرۇتلىرىمدىن تولۇق قۇتۇلۇپ، تۇتۇلغاندىن بېرى تۇنجى قېتىم ئۆزۈمنى پۈتۈنلەي پاكلانغاندەك، ئاللاھقا يۈزلىنىشكە ھەقىقىي لايىقتەك ھېس قىلدىم. بېشىمدىن شارقىرىتىپ قۇيۇلۇۋاتقان مۇزدەك سوغۇق سۇ بىلەن ئوي پىكىرلىرىم سۈزۈلدى. قەلبىمنى قىزدۇرۇۋەتكەن غەزەپ-نەپرەت ۋە ئىزتىراپلارمۇ سوۋۇشقا باشلىدى.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (21): «ئازادلىق رادىيوسى» دا ئىشلىگەن يىللار

يوللانغان ۋاقتى:2017-09-27| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 27– سىنتەبىر

ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرىنىڭ سوغۇق ئۇرۇش باشلانغان يىللاردا گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرىدە تەسىس قىلغان «ئازادلىق رادىيوسى» ئەينى ۋاقىتتا غەرب دۇنياسىدىن تۈركىي تىللىرىدا ئاڭلىتىش بېرىدىغان بىردىن-بىر رادىيو ئىدى. مەزكۇر رادىيو قۇرۇلغان دەسلەپكى يىللاردا سابىق سوۋېتلار ئىتتىپاقى تېررىتورىيىسىدىكى سانى يېرىم مىليوندىن ئاشىدىغان يەرلىك مىللەتلەر تىللىرىدا ئاڭلىتىش تەسىس قىلغان بولۇپ، ئۇيغۇر تىلىدا ئاڭلىتىش يوق ئىدى. بۇ جەريانغا شاھىت بولغان غۇلامىدىن پاختا ئەينى ۋاقىتتىكى دۇنيا ۋەزىيىتىنىڭ تەلىپى ۋە ئۆزىنىڭ تىرىشچانلىق كۆرسىتىشى بىلەن 1960-يىللارغا كەلگەندە «ئازادلىق رادىيوسى» دا ئۇيغۇر ئاۋازىنىڭ ياڭراشقا باشلىغانلىقىنى ئالاھىدە تىلغا ئالىدۇ.

غۇلامىدىن ئەپەندىنىڭ تەكىتلىشىچە، ئەينى يىللىرى «ئازادلىق رادىيوسى» نىڭ «تۈركىستان-1» بۆلۈمىدىكى ئۆزبېكچە ئاڭلىتىش تەركىبىدە دەسلەپتە ھەپتىدە 5 مىنۇتتىن ئىككى قېتىم ئۇيغۇرچە خەۋەر ئاڭلىتىش باشلىنىدۇ. ئاندىن تەدرىجىي ھالدا 15 مىنۇتقا كۆپەيتىلىدۇ. بۇنىڭ بىلەن غۇلامدىن پاختا ئۇيغۇرچە رادىيو ئاڭلىتىشىغا مەخسۇس ئادەم ئېلىش ھەققىدە ئارقا-ئارقىدىن ئىلتىماس سۇنىدۇ. 

ئابدۇۋەلى ئايۇپ : لەنەتلىك مىراس

يوللانغان ۋاقتى:2017-09-20| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 20– سىنتەبىر

قامالغىنىمغا 36 كۈن بولغاندا قولغا ئېلىندىم. ئۇقتۇرۇشنى ئۈرۈمچىدە قىلىنغان تۇنجى سوراقتىن كېيىن يوقاپ كەتكەن پەرھات ۋە گۈلباھار دېگەن ئىككى ساقچى ئېلىپ كەلدى. بۇلار تەڭرىتاغ رايونلۇق ج خ ئىدارىسىنىڭ ئىقتىسادىي رازۋېدكا ئەترىتىدىن ئىدى. ئۇقتۇرۇشقا «قانۇنسىز مەبلەغ يىغىش جىنايىتى» دەپ يېزىلىپتۇ.

قەشقەردە تۇتقاندا «مەبلەغ چىقىرىشتا ساختىكارلىق» دېيىلگەن ئىدى. قارىغاندا، بۇلار ماڭا قانداق جىنايەت ئارتىشنى بىلەلمەي خېلى ھەرەج تارتىۋاتقان بولسا كېرەك. پەرھات كېتىدىغان چاغدا «بىلەمسەن، شېڭ شىسەينىڭ ئۈرۈمچىدىكى تۈرمىلىرىنىڭ بىرى مۇشۇ، ئادەتتىكى ئادەملەر ياتىدىغان يەر ئەمەس بۇ! رابىيە قادىرمۇ مۇشۇ يەرگە قامالغان!» دېدى.

قۇلىقىمغا مۇشت ئۇرغاندەك ئاڭلانغان بۇ گەپنىڭ نېمە مەقسەتتە دېيىلگەنلىكىنى ئۇقالمىدىم. 

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (20): ئۇيغۇر ئاۋازىنى ياڭرىتىش يولىدا

يوللانغان ۋاقتى:2017-09-20| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 20– سىنتەبىر

سوغۇق ئۇرۇشنىڭ پەردىسى قايرىلغان 1950-يىللاردا ئامېرىكا ھۆكۈمىتى سابىق غەربىي گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرىدە سوۋېت ئىتتىپاقى باشچىلىقىدىكى كوممۇنىزم لاگېرىغا قارشى رادىيو ئاڭلىتىشىنى يولغا قويىدۇ. ئەنە ئاشۇ سىياسىي ئېھتىياج «ئەركىن ياۋروپا رادىيوسى» بىلەن «ئازادلىق رادىيوسى» نى بارلىققا كەلتۈرىدۇ.

«ئازادلىق رادىيوسى» قۇرۇلغان دەسلەپكى يىللاردا سابىق سوۋېتلار ئىتتىپاقى تېررىتورىيەسىدىكى سانى بىر مىليوندىن ئاشىدىغان يەرلىك مىللەتلەرنىڭ تىلىدا ئاڭلىتىش باشلايدۇ. غۇلامىدىن پاختا 1950-يىللارنىڭ ئاخىرىدا «ئازادلىق رادىيوسى» غا قوشۇلغان تۇنجى ئۇيغۇر خادىم بولسىمۇ، ئەمما كەسپىي ئېھتىياج تۈپەيلى ئۇ مەزكۇر رادىيونىڭ ھاۋاغا تارقىتىش ئىستانسىدا تېخنىك خادىم بولۇپ ئىشلەيدۇ. كېيىنچە ئۇنىڭ تىرىشچانلىقى نەتىجىسىدە «ئازادلىق رادىيوسى» نىڭ ئۆزبېكچە ئاڭلىتىشى تەركىبىدە 5 مىنۇتلۇق ئۇيغۇرچە ئاڭلىتىش باشلىنىدۇ.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ھاياتى (19): تاشلىكۆيدە چېچەكلىگەن مۇھەببەت

يوللانغان ۋاقتى:2017-09-14| سەھىپە: ماقالە & ئوبزورلار

ر ف ئا خەۋىرى
2017 – يىلى 14– سىنتەبىر

1960-يىللاردا تۈركىيەنىڭ يىراق شەرقىدىكى چېگرا رايونلىرىدا، يەنى ئاناتولىيەنىڭ تاغلىق قىشلاقلىرىدا يەرلىك خەلقنىڭ ھاياتى گويا توختام سۇدەك تىمتاس، تاشقى دۇنيانىڭ تەسىرى ئىنتايىن سۇس ئىدى. ئەنە ئاشۇ يىللاردا ئەرزۇرۇم ۋىلايىتىنىڭ تاشلىكۆي قىشلىقىدا ئىككى يىلغا يېقىن ئوقۇتقۇچىلىق قىلغان غۇلامىدىن پاختا ئەسىرلەر بويى بېكىك مۇھىتتا ياشىغان بۇ كىشىلەرنىڭ ھاياتىغا يېڭى مەزمۇن قوشۇشقا تىرىشىدۇ.

جۇغراپىيەلىك مۇھىت كۆپ ھاللاردا ئىنسانلارنىڭ ياشاش ئۇسۇلى بىلەن قىممەت قاراشلىرىغا مەلۇم تەسىرلەرنى كۆرسىتىدۇ. ياش تۇرۇپلا مۇھاجىرەتنىڭ ئېغىر سىناقلىرىنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەن، ۋەتىنىنى تەرك ئېتىپ دەسلەپ تۈركىيەگە، ئۇ يەردىن گېرمانىيەگە سەپەر قىلغان بۇ قەشقەرىيەلىك يىگىت تاشلىكۆيدىكى يەرلىك خەلقلەرنى ئەنئەنىۋى تۇرمۇش ئۇسلۇدىكى بەزى قېتىپ قالغان ئادەتلىرىنى ئىسلاھ قىلىشقا چاقىرىدۇ.

غۇلامىدىن پاختانىڭ ياشلىق قىزغىنلىقى، مائارىپ ۋە ئىلىم ئارقىلىق ئېلىپ بارغان ئاقارتىش ھەرىكىتى شۇنداقلا يەرلىك خەلقلەرگە بېغىشلىغان چوڭقۇر مۇھەببىتى ئۇنى شەرقىي ئاناتولىيەنىڭ چېگرا بويىدىكى بۇ تاغلىق كەنتتە ھۆرمەتكە ۋە ئىشەنچكە ئىگە قىلىدۇ.